PATARA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ YÖNETİM PLANI
BİLİMSEL ARAŞTIRMALARI
ARAZİ KULLANIMI SEKTÖR RAPORU (*)
Dr. Mehmet TUNÇER
GİRİŞ
"Patara Özel Çevre Koruma Bölgesi Yönetim Planı" kapsamında öncelikle çalışma bölgesi ile ilgili arazide yapılan gözlemler ve edinilen ön bilgiler doğrultusunda "Arazi Kullanım Plancısı Giriş/Algılama Raporu" sunulmuştu.
Bu Raporda; Patara Özel Çevre Koruma Bölgesi sınırları içinde yer alan sekiz adet kırsal yerleşme değerlendirilmiş, özellikle belde statüsü kazanan Kınık ve Ova yerleşmeleri hakkında bilgi verilmiştir. Bu raporda ise; Patara Bölgesi'nin doğal ve insan yapısı çevresi hakkında amaca yönelik yeteri ayrıntıda analizi yapılacak, coğrafi/doğal veriler, günümüz ve gelecekteki arazi kullanımı, bölgedeki planlama çalışmaları, var olan altyapı ağı özetlenecektir. Doğal ve kültürel açıdan bölge değerlendirilecek, yerleşimlerin nüfus, işgücü vb sosyal ve ekonomik yapısı analiz edilecektir.
1. COĞRAFİ VERİLER
1.1. KONUM
Patara Özel Çevre Koruma Bölgesi (ÖÇK), Türkiye'nin güneybatı kesiminde, Antalya İli, Kaş İlçesi sınırları içinde yer almaktadır. Özel Çevre Koruma Bölgesi yaklaşık 193 km2 olup, boyu yaklaşık 19 km, genişliği ise 10 km'dir.
ÖÇK, doğal güzellikleri, eşsiz kumsalları ve zengin tarihsel nitelikleri bakımından değer taşıyan, pek çok kıyı yerleşim birimine göre daha az yapılaşmaya maruz bir bölgedir.
Bölge'nin güneydoğu-kuzeybatısında , Akdeniz'in hemen gerisinde, yer yer 500 metre genişliğe ulaşan ve yaklaşık 18 km uzunluğundaki "Patara Kumulu" yer almaktadır.
Davlum Tepesinin eteklerinden başlayan bu sahil, fırnaz iskelesine ve Kalkan'a dek yer yer koylardan oluşmuş doğal bir zenginliktir.
Patara kumsalı, deniz kaplumbağalarının (Caretta caretta) I. derece önemli yumurtlama kumsalıdır ve Akdeniz sahillerinin ülkemizdeki en uzun kumsalıdır. Sabit ve hareketli kum tepelerinde bulunan kumul vejetasyonu birçok bitki türü içermektedir. Kumulun gerisinde orman alanları bulunmaktadır. Akdeniz'den yamaç alanlara geçişte en önemli öge zengin tarım topraklarını oluşturan "Alüvyonel Düzlükler" dir. Bölgenin bir diğer önemli elemanı alüvyonel birikintiyi sağlayan ve Patara Kumulu'nun hemen ortasından Akdeniz'e dökülen "Eşen Çayı" dır. Düzlükler; doğuda günümüzde kısmen kurutulmuş bulunan "Ova Gölü" ile son bulmaktadır. Bölge'nin Akdeniz kıyısı dışındaki tüm yönlerdeki çeperi hafif eğimli "Yamaç Alanlar" dan oluşmaktadır.
Bölgenin bitki örtüsü de doğal olarak bu yapının türevi olarak belirmektedir. Kumul alanlarda kumul bitkileri ile kumul hareketini önleyecek bitki plantasyonları görülmektedir. Orman alanları genelde iğne yapraklı ağaçlardan oluşmaktadır. Gerideki düzlüklerin temel ürünleri; pamuk, meyve ve sebze, tarla bitkileri, örtülü tarım/sera ürünleri kısmen susamdır. Yamaç alanların 500 metre kotuna kadar kesimlerinin ana örtüsü zeytin, bu yükseltiden sonra ise iğne yapraklı ormanlardır.
Eşen Çayı'nın doğusunu izleyerek Kalkan, Kaş ve Kale'ye kadar olan sahil boyunca dağlar, denizden birdenbire yükselir ve çok zaman geçit vermezler. Sahildeki önemli yükseltiler Kalkan ve Patara'dan Doğu'ya doğru Kışla, Bezirgan, Sidek ve Çamlar Dağları'dır. Bu dağlar, birbirinden aynı yöndeki vadiler veya çukur ovalarla ayrılırlar. Eşen Çayı'nın doğusunda kalan Kınık Ovası deniz seviyesinde olup, yörenin bereket kaynağıdır. Buradan doğuya doğru devam edilerek Patara ve Yeşilköy Ovaları sahili takip ederek geniş düzlükler oluştururlar. Son yıllarda bu ovalarda seracılık önemli bir tarım ve ziraat kolu olarak önem kazanmıştır. Turfanda sebzecilik bu yörenin ekonomik düzeyini çok yükseltmiştir. Son yıllarda turizm faaliyetlerinin de aktif hale gelmesi yörenin önemini bir kat daha arttırmıştır.
1.2. jeolojİ
Patara Özel Çevre Koruma Bölgesi jeolojisi; doğuda yüksek tepeleri oluşturan mesozoik yaşlı kireçtaşları, Neojen (kiltaşı, kumtaşı, marn, konglomera ardalanımı) ve kuaterner, kuaterner alüvyon ve lösler oluşturmaktadır. Bölge Türkiye deprem bölgeleri haritasında 4. Derece deprem kuşağı içerisinde yer almaktadır.
1.2.1. JEOLOJİK FORMASYONLAR
M- MESOZOİK KİREÇTAŞLARI
Kınık kasabasının kuzeydoğusunda yüzeylenimi olan kireçtaşları; açık gri renkli düzensiz tabakalanmalı çatlaklı ve kırıklı yapıdadır.
n- neojen MESOZOİK KİREÇTAŞLARI (kireçtaşı, marn, konglomera ardalanımı)
Bölgede geniş mostraları görülen kireçtaşları üst krease yaşındadır. Havzanın genelde yüksek dağlı kesimlerini oluşturmaktadır. Tektonik olaylardan oldukça frazla etkilenmişlerdir. Yapısal olarak bol kırık, çatlak, boşluk ve karstik sistemler içerirler. Kınık'ın kuzey ve güneyi geniş bir sahada yüzeylenimi olan neojen, kiltaşı, kumtaşı, marn, konglomera ardalanımından oluşmaktadır.
L-LÖS
Kınık güneyinde yeralan lösler kum tepeciklerini oluşturmaktadır.
FLİŞ SERİLERİ
Eosen devrin temsil edildiği bu kayacın geniş alandaki mostarlarına Kınık havzasının vadi yamaçlarında yaygın olarak rastlanmaktadır. Genellikle marn, kiltaşı, silttaşı ve kalker ara seviyeli birimlerin ardalanmasından oluşmuştur.
YAMAÇ MOLOZU
Bu birimler de aktüel oluşuklardır. Genellikle Ova yerleşiminin doğu ve kuzey-doğu yamaçlarının çok az eğimli topografyası üzerine aşınıp-taşınma ile yığışmalardır. Primer kökenlerini Fliş serileri oluşturduğundan yoğun kil içerirler.
ALÜVYON
Patara Özel Çevre Koruma Bölgesinde yerleşim alanlarının zeminini oluşturan alüvyon, kil, kum ve çakıldan oluşmuş düzensiz yığışımlardır. Mesozoik kireçtaşları, Neojen (kiltaşı, kumtaşı, marn, konglomera ardalanımı) ve alüvyon yapı zemini olarak uygundur.
Kuaterner yaşın temsil edildiği bu genç oluşuklar Eşen Çayı ve Karaçay Vadisinde depolanma gösteren kil, kum ve çakıl elemanlarından meydana gelen sedimantasyonlardır. Eşen Formasyonu denilen bu yapı, Ova'nın üst platosunda Çandır Köyü ve eski köyün kuzey taraflarında yüzeylenmektedir. Kumtaşı-marn-killi kireçtaşı ardalanması şeklindedir. Üst seviyelerde yer yer konglomeralar yer almaktadır.
Kirli sarı-bej renkli, orta-ince katmanlı, ince, bazen kaba dokulu, çatlaklı, kırıklı olan killi kireçtaşları yer yer masiftir. Formasyon içindeki kil taşları gevşek dokulu, su ile temasta dağılabilen özelliktedir. Kumtaşları açık kahverenkli, orta-kalın katmanlı, karbonat çimentolu ve genellikle orta sertliktedir. Genel olarak serinin üst seviyelerinde ve formasyonun tepe oluşturan yerlerinde gözlenen konglomeralar, köşeli az yuvarlak kireçtaşı ve ofiyolit çakıllarının karbonat çimentosu ile tutturulmasından oluşmuştur. Katman kalınlığı 30-40 m.yi bulan bu birimin matriksi kumdur. Yer yer sıkı tutturulmuş seviyeleri olmakla beraber genel olarak orta sıklıkta tutturulmuştur.
Eşen Çayı yatağında kum, çakıl ve az miktarda siltli, yatak dışında kalan yerlerde kil, mil ve siltlidir. Çakıllar genellikle kireçtaşı, ofiyolit, kumtaşı kökenli, yuvarlak, az yuvarlaktır. Granülometrisi düzgün olup, içinde az miktarda silt bulunmaktadır [1]
1.3. İKLİM
Patara Özel Çevre Koruma Bölgesinde Akdeniz iklimi hüküm sürmektedir. Yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlıdır. Deniz seviyesinden 700 metre yüksekliğe kadar Akdeniz İklimi etkisi görülür. Bu sınırı maki bitki örtüsü belli eder. Teke yarımadasının yüksek kısımları ve özellikle orta ve kuzey bölgedeki yüksek dağlarda makiler ortadan kalkar, yağışlar arttığı için maki bitki örtüsünün yerini ormanlar alır. Ocak ayında ortalama sıcaklık kıyı bölgelerinde 10-15 0C ( Fethiye'de 18.8 C) orta kısımlarda ise 0-5 0C olmaktadır. En yüksek sıcaklık Fethiye'de 43.7 0C ile Ağustos ayında, Kaş'ta ise 37.9 0C ile Temmuz ayında ölçülmüştür. En düşük sıcaklık ise Fethiye'de -5.8 0C ile Ocak ayında, Kaş'ta ise 1.2 0C ile gene Ocak ayında ölçülmüştür. Bölgede nem oranı oldukça yüksektir. Maksimum sıcaklık 37,9 Co ile Temmuz ve Ağustos aylarında gerçekleşmektedir. Kaş ilçesi iklim verilerine göre ortalama yağış miktarının en yüksek olduğu 906,4 mm ile Mayıs ayıdır. Ortalama yıllık yağış miktarı Fethiye'de 993.5 mm, Kaş'ta ise 906.4 mm'dir. Her iki istasyonun da yağış rejimi KSIY olup, "Merkezi Akdeniz Yağış Rejimi Tipi" ne girmektedir. Emberger'e göre hem Fethiye, hem de Kaş "Çok Yağışlı ve Yağışlı Akdeniz Biyoiklimi" sınıflamasına girmektedir.
Bölgede rüzgar en çok kuzey, kuzey-betı, kuzey doğu ve batıdan eser. Yıllık ortalama rüzgar hızı 1,4 m/sn'dir.
1.4. HİDROLOJİ
1.4.1. AKARSULAR, GÖLLER, BATAKLIKLAR
Patara Özel Çevre Koruma Bölgesinin tam ortasından akan ve Bölge'nin en büyük su kaynağı olan Eşen Çayı; kuzeyde söğüt gölün güneyindeki Çal Dağ ve Kızılca Dağ vadilerinden doğar, burada Küçüklü Çay adını alır, güney batıya dönen çay Alaçam kuzeyinden Karaçuha Çayı'nı alır ve Ayı Dağı'nın batısından geçerek İncealiler (Oianda) kuzeyinden dönerek, Eren Dağdan doğan Gökseki Dere ve Kavaklı Dere kolunu aldıktan sonra adı değişime uğrayarak, Seki Çay olur.
Ören (Araxa) civarında ikinci bir büyük kol olan Akçay ile birleşerek tek kol halinde güneye doğru ilerler. Kestepe doğusundan güneyde Kınık Köyü doğusunda ovaya iner. Eşen Çayı kendi oluşturduğu delta ovasında kıvrılarak, güneybatıya yönelir ve Çayağzı'ndan Akdenize dökülür. Eşen Çayı yağış alanı 546.8 km2 olup, hidrolojik durumu Esençay-Kavaklıdere (8099) ve Eşençay-Kınık (815), ölçüm istasyonlarına göre değerlendirilmiştir.
Bölgede DSİ kurutma kanallarıyla kurutulmuş Ova Gölü bulunmaktadır. Günümüzde kurutulan bu arazilerde tarım yapılmaktadır. Ova Kasabası güneyinde sahile yakın bir kesimde ve Gelemiş Köyü civarında iki adet bataklık arazi bulunmaktadır. Gelemiş Köyü civarında oluşan bataklık yağışlı dönemde bir göl halini almaktadır.
Patara Antik Kenti'nin orta kesimlerinde bataklığa dönüşmüş olan Gelemiş Gölü hem Antik Kent kalıntılarını hem de özel bir ekosistemi içermesi bakımından ayrı bir öneme sahiptir.
1.4.2. KESON VE SONDAJ KUYULARI
Eşen Çayı ve Karaçayın alüvyonlarında açılmış bir çok sığ kuyu ve çakma kuyular bulunmaktadır. Bu kuyular genel olarak ziraat alanlarının ve seraların sulamasında kullanılmaktadır.
1.4.3. SU TAŞIYAN FORMASYONLAR VE LİTOLOJİLERİ
Bölgede yeraltı suyu taşıyan formasyonlar olarak, alüvyon serileri ile kireçtaşları önem taşımaktadır. Ancak, inceleme alanımız içinde mostralanan kireçtaşları fazla kalın olmaları olmaları ve bu kalınlık içinde derine doğru aşırı boşluk ve karstik yapılar içermeleri nedeniyle de sondaj kuyusu açarak yeraltı suyu almak oldukça güçtür. Yeraltı suyu taşıyan diğer formasyonu ise Eşen Çayı ve Karaçay'ın eski ve yeni alüvyonları oluşturmaktadır. Alüvyon içinde yer yer iri bloklar içerebilen ve genelde iyi nitelikli detritik malzemeli oluşuklardır. Diğer taraftan alüvyon serinin taban formasyunu flişin oluşturması, alüvyondaki su depolanımını olumlu yönde etkilemektedir [2]
Özellikle Karaçay ve Eşen Çayı'nın yeni açılacak alüvyonlarında açılacak keson kuyularının verimleri ise oldukça yüksek olmakla birlikte genel olarak bu şekilde açılan keson kuyular arazi ve sera sulamalarında kullanılmaktadır.
1.5. TOPRAK KABİLİYETİ
Patara Özel Çevre Koruma Bölgesi'nde Kınık Kasabası çevresinde, Eşen Çayı'nın taşıyıp biriktirdiği materyellerin oluşturduğu verimli alüviyal topraklar bulunmaktadır.
Kınık'da 12 817 dekar genişliğindeki bu toprakların 10862 dekarı sulu tarım, 1407 dekarı çayır, 115 dekarı az yoğun yerleşim yeri, 433 dekarı da yoğun yerleşim alanı olarak kullanılmaktadır. 10862 dekarlık birinci sınıf sulu tarım arazisinde toprak çok derin ağır (kil) (150 cm), siltli kil ve orta ağır (killi tın) bünyeli; orta yavaş geçirgenliktedir. Granüler yapıda olan üst toprakta kıvam kuru iken sert, yaş iken yapışkan plastiktir.
Sahada tuzluluk, alkalilik, drenaj, taşlılık, sel basması ve erozyon gibi sorunlar bulunmamaktadır.
1407 dekar genişliğindeki çayırlık alanda bünye profil boyunca ağır (kil), geçirgenlik çok yavaştır. Fena drenajın hakim olduğu bu alanda drenaj renk lekeleri 40 cm.den sonra başlamakta, derine doğru kesafeti artmaktadır.
Bu alanlarda DSİ tarafından açılmış tahliyeler bulunmaktadır. Ancak bu tahliyeler drenaj sorununu çözmemektedir. 548 da'lık alan ise yoğun ve az yoğun yerleşim alanıdır. 1206 dekarlık alan yerinde oluşmuş altıncı sınıf özelliğindeki bu alanlarda toprak sığ (30 cm), çok sığ (20 cm) ve yavaş geçirgendir. Granüler yapıda olan üst toprakta kıvam kuru iken sert, yaş iken plastiktir.
Alanda tuzluluk, alkalilik, drenaj, sel basması gibi sorunlar yoktur. Şiddetli erozyon içeren bu alanlarda yer yer kayalık göze çarpmaktadır.
2. günümüzdekİ arazİ kullanIMI
2.1. PLANLAMA BÖLGESİ YERLEŞİM DESENİ
planlama alanı; Antalya ve Muğla olmak üzere iki ilin sınırları içinde kalmaktadır. Kınık ve Ova Beldeleri ile Gelemiş, Üzümlü ve Çayköy Antalya İli, Kaş İlçesi sınırları içindedir. Kumluova, Karadere ve Karaköy ise Muğla İli, Fethiye İlçesine bağlıdır.
Özel Çevre Koruma Bölgesi 193 km2'lik bir alanda sekiz yerleşim alanını kapsamaktadır. Bu yerleşim yerlerinden Kınık ve Ova Belde statüsündedir. Kumluova Köyü ise, köyün konumu, büyüklüğü, ekonomik aktivitelerinin çeşitliliği, sahip olduğu altyapı ve sosyal tesisler açısından merkez köy konumundadır.
2.1. KIRSAL KADEMELENME ve ARAZİ KULLANIMI
Bölgede kırsal yerleşme deseni hakimdir. İki belde ve altı köyden oluşan yerleşmelerden Kaş'a bağlı Kınık görece kentsel karakter göstermektedir. 2.5 kademe merkez işlevleri yüklenmiş olup, Ova Beldesi ile hemen hemen birleşmiş durumdadır. Diğer yerleşmelerden Muğla kesiminde kalan Kumluova; merkezi köy niteliğinde olup Karadere ve Karaköy'e de hizmet sunmaktadır. Antalya kesiminde ise planlama alanı içerisinde olmamakla beraber; Yeşilköy de benzer nitelikler göstermektedir. Yeşilköy; Üzümlü ve Gelemiş'in merkezi konumundadır. Gelemiş Köyü'nde yaz mevsimi boyunca turizm kaynaklı bir nüfus artışı gözlenmektedir. Ancak nüfustaki asıl hareketliliğin; kış aylarında (Eylül/Haziran) seracılıktan kaynaklanan ve çevre dağ köylerinden, seracılığa uygun olan ova köylerine doğru olduğu gözlenmektedir.
Bu göç çoğunlukla geçici olmakla beraber, kısmen köye yerleşmeye de dönüşmektedir. Üzümlü Köyü, bir dağ köyü olması nedeni ile göç veren köy durumundayken, diğer yerleşim yerlerinin tümünde kış aylarında çoğunlukla geçici bir nüfus artışı gözlenmektedir.
Çayköy, Üzümlü, Kumluova, Karadere ve Karaköy'de içmesuyu ve sulama suyu sorunları bulunmaktadır. Elektrik, telefon ve yol gibi altyapı hizmetleri ulaşmış olmasına rağmen içmesuyu hemen bütün köyler için önemli bir sorun durumundadır. Bütün köylerde 1940'lardan itibaren ilkokul açılmış olduğundan, bölgede okuma yazma oranı yüksektir. Köylerin hiçbirinde (Beldeler dışında) ortaokul yoktur, ancak Kumluova köyünde bir ilk öğretim okulu durumundadır. Ortaokul ve lise için, en yakın belde Kınık ve yakın ilçelerden yararlanılmaktadır. Proje alanındaki beldeler dışında, Üzümlü, Kumluova ve Karadere Köylerinde birer sağlık ocağı, toplam 2 doktor ve 3 ebe bulunmaktadır. Üzümlü Köyünde bir köy Kalkınma Kooperatifi ve Gelemiş'te bir Sulama Kooperatifi kurulmuş olmasına rağmen çiftçilerin örgütlülük düzeyleri düşüktür. Kınık, Yeşilköy ve Kumluova'da bulunan Köy Grup Teknisyenlikleri proje alanındaki diğer köylere de hizmet vermektedir.
Gelemiş Köyü dışında bölgenin temel geçim kaynağı tarımdır. Sulama Suyu sorunu olmayan bütün kırsal yerleşimlerde örtü altı tarım (seracılık) yaygındır. Sadece Üzümlü Köyü'nde sulama suyu bulunmadığından seracılık gelişememiştir. Hayvancılık bütün köylerde geçimlik düzeydedir.
2.2. KENTSEL KADEMELENME ve ARAZİ KULLANIMI
Planlama alanı'nda kentsel nitelikte büyük yerleşme birimleri bulunmamaktadır. Sekiz kırsal nitelikli yerleşmeden sadece ikisi; Kınık ve Ova, Belde statüsü kazanabilmiştir. Diğer altısı ise köy statüsündedir. Kınık ve Ova Beldeleri yakın çevre köylerinin bir üst merkezi konumundadır. Buna benzer bir kademelenme Kaş kesiminde Yeşilköy ve Fethiye kesiminde de Kumluova için söz konusudur. Planlama Bölgesi'nde yer alan tüm yerleşmeler 3. Kademe merkez olarak Fethiye, daha üst kademe merkez olarak ise kısmen Muğla ve genelde İzmir'i kullanmaktadır.
4. MEVCUT PLANLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ
4.1. ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
ÇEVRE DÜZENİ İMAR PLANI (1/25 000)
Bölge'nin, sahip olduğu ekolojik, doğal, kültürel ve tarihi değerlerin korunması, doğal ve tarihsel değerlerin gelecek nesillere aktarılmasının güvence altına alınması amacıyla, 2872 Sayılı Çevre Kanunun 9. Maddesi uyarınca Bakanlar Kurulu Kararı ile "Özel Çevre Koruma Bölgesi" (ÖÇK) olarak tesbit ve ilan olunmuştur. 18.01.1990-90/77 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı, 02.03.1990 tarih ve 20449 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.
Bu karara göre uygulamalar aşağıdaki şekilde olacaktır:
a. ÖÇK alanında 383 Sayılı Kanun Hükmünde kararname uygulanacaktır. 2634 Sayılı Kanuna göre çeşitli kararnamelerle turizm alan ve merkezi olarak ilan edilen ve bu kararnamelerin eki krokilerde sınırları belirtilen bölgelerin ÖÇK alanına tecavüz ettiği kısımlarda bu kararnamelerin hükümleri uygulanmaz.
Bu alanlarda yapılan tesisler, verilmiş ön izinler 383 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname hükümlerine göre yeniden değerlendirilir. Yeniden değerlendirme sonucu yatırımlarına "Özel Çevre Koruma Kurulu"nca izin verilmeyenlere, turizm alanı veya merkezi dışında kalan arazilerden, Başbakanlık, Maliye ve Gümrük, Tarım, Orman ve Köyişleri ile Turizm Bakanlıklarınca müştereken belirlenecek yerlerde, "Kamu Arazisinin Turizm Yatırımlarına Tahsisi Hakkında Yönetmelik" in 10. Maddesinde öngörülen ilan şartı aranmaksızın Turizm Bakanlığı'nca arazi tahsisi yapılabilir.
b. Bu alanlarda her ölçekli plan ve plan kararları konusunda, 383 Sayılı KHK hükümlerine göre değerlendirme yapılıncaya kadar herhangi bir uygulama yapılamaz. Bu kararlardan önce başlamış ve devam eden uygulamalar derhal durdurulur.
Patara 1/25 000 Ölçekli Çevre Düzeni Nazım İmar Planı Revizyonu'nun hedefleri aşağıdadır;
a. Bu alanların ve çevresinin doğal güzelliklerinin, ekolojik dengesinin, tarih ve kültür varlıklarının korunmasını ve bunların gelecek nesillere intikalini sağlamak,
b.Yukarıdaki hedeflere ulaşmak suretiyleAkdeniz Bölgesindeki kültürel mirasın ve doğal kaynaklar ile doğal sitlerin korunması amacına (Akdeniz'de Özel Koruma Alanlarına İlişkin Protokol Madde :1) katkıda bulunmak;
c. BakanlarKurulu'nun 7.10.1988 tarihinde onaylamış bulunduğu uluslararası "Akdeniz'de Özel Koruma Alanlarına İlişkin Protokol"ün 7. Maddesinde belirtilen önlemleri almak,
d. Yukarıdaki hedeflere uygun olarak planlama alanı içerisinde kalan ve doğal yapıları ile ekolojik özellikleri açısından önem arzeden kesimlerin koruma ağırlıklı kullanım dengelerinin kurulmasını sağlamak,
e. kısıtlı ve kıymetli nitelikli özel mahsul alanlarını korumak,
f. Ülke ölçeğinde önemi olan ve doğal nitelikleri nedeniyle turistik potansiyele sahip alanların ekolojik dengeler gözönünde bulundurularak planlı bir biçimde kullanıma açılmasını gerçekleştirmek,
g. Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu'nca bu plandan önce saptanarak ilan edilmiş bulunan ve edilecek doğal sit alanlarını kurulca saptanan şartları kapsayacak şekilde korumak,
e. Arkeolojik Sit Alanları'nın korunması ve geliştirilerek değerlendirilmesini sağlamak,
f. Yörenin kültürel mirası ve mimari tarzının modern anlamda sürdürülmesini sağlayıcı
kararlarla, bölge içersindeki yerleşmeler ve diğer gelişme alanlarında çevreye uyumlu yerleşme dokusunun ve kendine has yapı ve görüntünün (özgün siluetinin) oluşmasını temin etmek,
g. Düzensiz yapılaşmayı önlemek,
olarak belirlenmiştir.[3]
Kullanım alanlarına ilişkin varolan uygulama planları ile bu plan kararları arasında farklılık olması halinde uygulama planlarının bu çevre düzeni plan revizyonuna göre yeniden düzenlenmesi öngörülmüştür. 1/25 000 ölçekli planda, "Kırsal Yerleşme Alanları", "Günübirlik Alanlar", "Sit Alanları", "Tarım Alanları", "Doğal Karakteri Korunacak Alanlar", "Orman Alanları", "Kamu Kurumu Alanları", "Ağaçlandırılacak Alanlar", "Kontrollu Hassas Zon Sınırı", "Kumsal Alanları", "Akaryakıt ve Servis İstasyonları" ile ilgili uygulama hükümleri yer almaktadır.
4.2. KINIK
Kınık kasabası, Antalya iline 230 km., Kaş ilçesine 48 km mesafededir. Yönetsel olarak Kaş İlçesine bağlıdır. 1990 yılında 3245 olan belde nüfusu [4]
Yörenin iklim ve topografik özellikleri, yerleşmede tarımı ve seracılığı ön plana çıkarmıştır. Kasaba topoğrafik olarak oldukça düz bir konumdadır, % 0 10 arası az eğimli bir arazi üzerine kurulmuştur. Özellikle Dağlar Mahallesinin kurulduğu alanda eğim % 20'nin üzerine çıkmaktadır. Kınık kasabası çevresindeki % 20'nin üzerindeki eğimli alanlar, DSİ taşkın alanları ve tarımsal nitelikli bağ, bahçe alanları ve Xanthos Arkeolojik Sit alanı temel kısıtlayıcılardır.
Kınık kasabasının içinde yer alan XANTHOS'un tarihi M.Ö. 8. yüzyıla kadar inmektedir. Xanthos Çayı'nın (Eşen Çayı) kıyısından yükselen Akropol Antik şehrin merkeziydi. Akropol üç taraftan şehir surları ile çevrilmiştir. (M.Ö. 5 Yüzyıl) Kuzeydeki sur daha geç dönemlerde inşa edilmiştir.
Kınık ilk yerleşmesi Merkez mahalle çevresinde oluşmuştur, daha sonraki yıllar içerisinde Dağlar ve Göçebeler mahalleleri gelişme göstermiş, Serpinti ve Kılıçlar Mahalleleri ile birleşerek Kınık bugünkü halini almıştır.
Ekonomisi tarım, seracılık ve meyveciliğe dayanan yerleşmenin sosyal ve demografik görünümü değişken özellikler göstermemektedir. Verimli tarım toprakları yerleşmeyi sınırlandıran ögelerin başında gelmektedir. Yerleşim alanı yol boyunca lineer olarak seraların çevresinde gelişmiştir.
Büyük merkezlere sürekli ulaşım olanağı bulunmaktadır. Merkez gelişimi nüfus gelişimine bağlı olarak sürmektedir. Belediye çevresi ana yol boyunca, idari ve ticari merkez gelişmektedir.
4.2.1. EKONOMİK YAPI
Kınık 3. kademe Kaş, 4. kademe Antalya, 5. ve 6. kademe İzmir ve 7. kademe İstanbul'un etki alanı içerisinde yeralmaktadır.
Kınık'ın ana geçim kaynağı tarımdır. Çalışanların % 83,24'ü ve toplan nüfusun % 30,80'ı tarım sektöründe çalışmaktadır. Hayvancılık aile işletmeciliği şeklindedir.
TABLO I . İŞGÜCÜNÜN SEKTÖRLERE DAĞILIMI
SEKTÖR SAYI %
------------------------------------------------------------------------------------
İNŞAAT 30 1,60
KÜÇÜK SANATLAR 45 2,38
TARIM 1571 83,24
ULAŞTIRMA-HABERLEŞME 72 3,82
TİCARET 106 5,62
İDARİ, SOSYAL HİZMETLER 63 3,34
------------------------------------------------------------------------------------
TOPLAM 1887 100,00
4.2.2. İMAR PLAN KARARLARI
Kınık 1992 yılında belediye olmuş, 1994 yılında halihazır haritaları, 1995 yılında da imar planı İller Bankası tarafından yaptırılmıştır.
Mevcut yerleşim alanları toplamı 116,50 hektardır. İmar Planı ile 121,92 hektar alan planlanmış ve projeksiyon nüfusunu barındıracak konut ve buna hizmet verecek teknik ve sosyal altyapı donatı alanları sağlanmıştır [5]
Projeksiyon nüfusu (2010 yılı)........ 10 000
Planlanan Alan Nüfusu................... 3 909
Hane büyüklüğü (5100/1025).......... 4,98
Mevcut Yoğunluk (Brüt)................ 43,78
Öneri Plan Yoğunluğu (Brüt)......... 32,06
Planlama temel kararları aşağıda özetlenmiştir:
a. Yerleşim etrafında bulunan tarım topraklarının korunması,
b. Verimli tarım topraklarının ve jeolojik sakıncalı alanların (bataklık alanlar)
iskana açılmaması,
c. Plan genelinde tüm sosyal donatım ve altyapı olanaklarının standartların
üzerinde tutulması,
d. Hiyerarşik ve minimum enerji sarfiyatı gerektiren bir ulaşım sistemi
kurulması.
4.2.2.1. KONUT ALANLARI
Günümüzde (1995) 116,50 hektar konut alanı üzerinde yerleşik nüfus 5100 kişidir. Mevcut konut alanlarında nüfus yoğunluğu brüt nüfus yoğunluğu 43,78 Kişi/ha'dır (net 72,35 kişi). 2010 yılı için projeksiyon nüfusu 10 000 kişi kabul edilmiştir. 3909 kişi planlanan konut alanlarında (121,92 ha), 6091 kişisi ise düşük yoğunluklu (min. parsel 10 000 m2, E=0,05) tarımsal nitelikli alanlarda yerleşmesi planlanmıştır. Konut alanlarında brüt yoğunluğun 32,06 kişi/ha, net yoğunluğun 99,60 kişi/ha olması planlama kararıdır.
TABLO II. KINIK İMAR PLAN KARARLARI
-----------------------------------------------------------------------------------------------
1995 2010 İLAVE
-----------------------------------------------------------------------------------------------
TOPLAM NÜFUS 2100 3909 1809
TARIMSAL ALAN NÜFUSU 3000 6091 3091
KONUT ALANI 70,49 HA 39,25 HA -
-----------------------------------------------------------------------------------------------
KAYNAK: ŞAHİN, O., Kınık İmar Planı Plan İzah Raporu, 1995
4.2.2.2. KÜÇÜK SANATLAR
Kınık'ta günümüzde dağınık halde bulunan küçük sanatlar ünitelerinin İmar Planında spor alanının kuzeyinde ayrılan bir alanda toplanması öngörülmüştür.
4.2.2.3. KENTSEL DONATI ALANLARI
Kınıkta kentsel yeşil alan olarak nitelendirilebilecek bir alan bulunmamaktadır. Spor tesisi olarak, okul bahçelerinde bulunan spor alanları dışında Belediye tarafından yapılmış bir futbol sahası bulunmaktadır. Bu nedenle kasabanın aktif yeşil alan ve spor alanı gereksinimi bulunmaktadır. Kasabada üç ilkokul ve bir ortaokul bulunmaktadır. Mevcut ilkokullara yeni planlanan bölgelerde 1 ilkokul ilave edilmiştir. Sağlık ocağı olarak kullanılan bir bina geçici olarak hizmet vermektedir. Yeni hizmet binası ve lojman inşaatı devam etmektedir. İdari yapı olarak Belediye ve Antbirlik kooperatifi sayılabilir.
4.2.2.4. KENTSEL ULAŞIM
Kınık kasabası karayolu güzergahında bulunmaktadır. Karayolu geçişinden kaynaklanan özellikle turizm mevsiminde yoğun bir trafik bulunmaktadır. Kasabanın diğer iller ile olan ulaşımı Antalya ve Fethiye üzerinden sağlanmaktadır.
TABLO III : KINIK'TA BULUNAN ARAÇ SAYILARI (1995)
----------------------------------------------------------------
ARAÇ CİNSİ ARAÇ SAYISI
----------------------------------------------------------------
Traktör 200
Kamyon 10
Kamyonet 3
Otobüs 2
Minibüs 15
Özel Oto 150
----------------------------------------------------------------
KAYNAK: ŞAHİN, O., Kınık İmar Planı Plan İzah Raporu, 1995
4.3. OVA
Ova kasabası, günümüzde hemen hemen Kınık yerleşimi ile birleşmiş durumdadır. 1995 yılında yaklaşık 98 hektar alana 46 k/ha yoğunlukla yayılmış durumdadır. Plan hedef yılı olan 2010 için öngörülen yerleşme bazında nüfus yoğunluğu ise 66 k/ha'dır. Kınık gibi Ova beldesi de yakın çevre köylerinin bir üst merkezi konumdadır. Yörenin iklim ve topografik özellikleri, Kınık'a benzer şekilde yerleşmede tarım ve seracılığı ekonomik olarak ön plana çıkarmıştır.
Yerleşmenin biçimlenmesinde verimli tarım toprakları ve karayolu gelişimi sınırlayan etmenlerdir.
4.3.1. EKONOMİK YAPI
Ova Kasabası, ekonomik bakımdan tarıma ve seracılığa dayalı bir yapı göstermektedir. Bunun yanısıra meyve yetiştiriciliği de ağırlıklı olarak yapılmaktadır.
Karayolu etrafında ve belediye çevresinde gözlenen merkez gelişmesinin planlama döneminde de süreceği belirtilmektedir. Günümüzde dağınık durumda olan küçük sanatlar birimlerinin, Antalya-Fethiye karayolunun doğusunda yer alan hazine arazileri üzerinde Küçük Sanayi Sitesi olarak toplanması imar planında öngörülmüştür.
TABLO IV : ÇALIŞAN NÜFUSUN EKONOMİK FAALİYET KOLLARINA DAĞILIMI
--------------------------------------------------------------------------
FAALİYET KOLU ÇALIŞAN SAYISI %
--------------------------------------------------------------------------
TARIM 1351 89,05
İNŞAAT 20 1,32
KÜÇÜK SANATLAR 25 1,65
ULAŞTIRMA-HABERLEŞME 46 3,03
TİCARET 45 2,97
İDARİ/SOSYAL HİZMETLER 30 1,98
---------------------------------------------------------------------------
TOPLAM 1517 100,00
---------------------------------------------------------------------------
KAYNAK: ŞAHİN, O., Kınık İmar Planı Plan İzah Raporu, 1995
4.3.2. İMAR PLAN KARARLARI
4.3.2.1. KONUT ALANLARI
Günümüzde (1995) 68,00 hektar konut alanı üzerinde yerleşik nüfus 4500 kişidir. 2010 yılı için planlama nüfusu 9 000 kişi kabul edilmiştir. İlave 5500 kişi için planlanan konut alanlarında (210 ha), brüt yoğunluğun 45,83 kişi/ha, ortalama net yoğunluğun 114,58 kişi/ha olması planlama kararıdır. Bu hesaplamaya tarımsal nitelikli alanlarda yaşıyan nüfus ve tarımsal nitelikli alanlar büyüklük olarak hesaplamaya dahil edilmemiştir.
4.3.2.2. KÜÇÜK SANATLAR
Ova yerleşiminde günümüzde dağınık halde bulunan küçük sanatlar ünitelerinin İmar Planında ayrılan bir alanda toplanması öngörülmüştür.
4.3.2.3. KENTSEL DONATI ALANLARI
Ova yerleşiminde kentsel yeşil alan olarak nitelendirilebilecek bir alan bulunmamaktadır. Bu nedenle planlamada aktif yeşil alanlar planlanmıştır.
Spor tesisi olarak, okul bahçesinde bulunan spor alanları dışında herhangi bir tesis bulunmamaktadır. Bu nedenle kasabanın aktif yeşil alan ve spor alanı gereksinimi bulunmaktadır. Kasabada bir ilkokul (Ova Merkez İlkokulu) bulunmaktadır. Ortaokul eğitimi için Kınık'a gitmektedirler.
Mevcut ilkokullara yeni planlanan bölgelerde 1 ilkokul ilave edilmiştir. Sağlık ocağı olarak Belediye binasının bir bölümünde geçici olarak hizmet vermektedir. İdari yapı olarak sadece Belediye bulunmaktadır.
4.3.2.4. KENTSEL ULAŞIM
Ova kasabası karayolu güzergahında bulunmaktadır. Karayolu geçişinden kaynaklanan özellikle turizm mevsiminde yoğun bir trafik bulunmaktadır. Kasabanın diğer iller ile olan ulaşımı Antalya ve Fethiye üzerinden sağlanmaktadır.
TABLO V : OVA'DA BULUNAN ARAÇ SAYILARI (1995)
----------------------------------------------------------------
ARAÇ CİNSİ ARAÇ SAYISI
----------------------------------------------------------------
Traktör 200
Kamyon 10
Kamyonet 3
Otobüs 2
Minibüs 15
Özel Oto 150
----------------------------------------------------------------
KAYNAK: ŞAHİN, O., Kınık İmar Planı Plan İzah Raporu, 1995
5. MEVCUT ALTYAPININ DEĞERLENDİRİLMESİ
5.1. KINIK ve OVA
5.1.1. HABERLEŞME
Kınık'ta hizmet veren ve Kalkan PTT'sine bağlı bir acenta ve otomatik telefon santrali bulunmaktadır.
5.1.2. ELEKTRİK
Yerleşim için enerji TEK tarafından enterkonnekte sisteminden getirilmektedir. Kınık'ta 4 trafo vardır ve elektrik abone sayısı ise 1118'dir.
Kınık'ta kullanılmakta olan içme suyu Gökçesu mevkiinden temin edilmektedir. Gökçesu mevkiinden toplanan su depolarda toplanarak kasabaya dağıtımı yapılmaktadır.
Kınık'ta tüm işyerleri ve konutlarda su bulunmaktadır. Kınık ve Ova Belediyelerinin içmesuyu gereksinimleri, 1978 yılında adı geçen iki Belediye ve 5 Köy yerelik alanı ile birlikte ele alınmış ve toplam 7 ünite olarak düşünülmüştür. Bu 7 ünitenin gereksinimi olan su yerine yine Köy Hizmetleri teşkilatınca Gökçesu kaynağından alınan 50 lt/sn debideki su ile çözülmüştür[6]
Ünitelerin nüfus durumları da dikkate alınarak su dağıtımı aşağıdaki şekilde yapılmıştır:
. ÇAYKÖY ..................................6,05 Lt/Sn
. ÜZÜMLÜ KÖYÜ.......................1,05 Lt/Sn
. KINIK KÖYÜ............................8,00 Lt/Sn
. DOĞULAR MAH......................2,00 Lt/Sn
. OVA KÖYÜ...............................7,00 Lt/Sn
. GELEMİŞ (PATARA) KÖYÜ..4,00 Lt/Sn
. YEŞİLKÖY (FIRNAZ)..............6,90 Lt/Sn
----------------------------------------------------------
TOPLAM 35,00 Lt/Sn
Yeşilköy ve Gelemiş Köylerinde derin su sondajları açılmıştır. Ova ve Kınık Kasabaları ve bağlı 5 köye içmesuyu Köy Hizmetleri teşkilatı tarafından 1978 yılında Gökçesu kaynağı üzerinde yapılan kaptajdan sağlanmaktadır. Buradan alınan 50 Lt/Sn debideki su adı geçen ünitelerin her birine ihtiyaçları oranında iletilmek üzere ayırım vanalarıyla ayarlanmıştır.
Adı geçen ünitelerin depo hacimlari aşağıdaki gibidir:
. ÇAYKÖY ................................. 100 m3
. KINIK KÖYÜ (Doğular).......... 75 m3
. OVA KÖYÜ...............................150 m3
Kınık ve Ova Belediyeleri mevcut su şebekelerini kullanmakta olup, yeni gelişme alanları için şebeke talebinde bulunmaktadırlar. Bölgedeki gelecekteki içmesuyu gereksinimlerinin gene Gökçesu kaynağından karşılanması düşünülmektedir.
Kınık'ın 20 km kuzeyinde yer alan ve karstik bir kaynak niteliği taşıyan kaynak kireçtaşlarından boşalım göstermektedir. Kaş ve Kalkan ilçelerine de aynı kaynaktan içme suyu götürülmesi planlanmaktadır. Bu kaynağı asgari debisi 1200 lt/sn'dir.
5.1.4. KANALİZASYON VE ÇÖP
Kınık'ta kanalizasyon şebekesi bulunmamaktadır. Kanalizasyon acilen çözümlenmesi gerekli sorunların başında gelmektedir.
a. Turizm İşletme Belgeli Tesisler............... 1 Adet 136 Oda 272 Yatak
b. Muhtarlık Belgeli Oteller........................20 Adet 500 " 1000 "
c. Muhtarlık Belgeli Pansiyonlar................ 23 " 276 " 530 "
----------------------------------------------------------------------------------------------------
TOPLAM YEREL YÖNETİM BELGELİ TESİSLER 43 " 776 " 1530 "
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
PATARA'DA TURİZM İŞLETME VE
YEREL YÖNETİM BELGELİ TESİSLER 44 " 912 " 1802 "
GÖMBE KÖYÜNDEKİ KONAKLAMA TESİSLERİ
a. Yerel Yönetim Belgeli Pansiyonlar 4 Adet 30 Oda 61 Yatak
(*) 1997-1998: PATARA SPECIALLY PROTECTED AREA, MANAGEMENT PLAN SCIENTIFIC RESEARCHES, "URBAN PLANNING SECTION CONSULTANT", (WORLD BANK FINANCED PROJECT, DIRECTORATE OF SPECIALLY PROTECTED AREAS & MIN. OF CULTURE). The Management Plan is aimed to sustainable preserve and develop 118 km2 Area of Patara Specially Protecting Areas2 natural and architectural assets. There are 6 expert professors from different universities as consultant. Such as Prof. Dr. Coskun ÖZGUNEL (Classical Archaeology), Prof., Dr. Erol ULUG (Environment) and others.
[1] DOĞRU, Ü., Eşen-Kumluova-Ovagelemiş Sulama Projesi, Sulama Yeri ve Kanalboyu Jeolojisi Ön İnceleme Raporu, DSİ, 1991
[3] Patara, Özel Çevre Koruma Bölgesi, ÖÇK Tanıtım Serisi (6), Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı, s.28-29, 1993
[4] DİE Genel Nüfus Sayım sonuçları), 1995 de ise 5100'e yükselmiştir
