BOLUKENT MERKEZİ PLANLAMASI GÖRÜŞLER
BOLU, 18 Aralık 2011
Prof.Dr. Mehmet TUNÇER
Bu yazıda Bolu Kent Merkezi’nin “Ekolojik” ve“Çevre Duyarlı” olarak yeniden ele alınmasına yönelik önerilergeliştirilecektir.
I. BOLU MERKEZ KENT MERKEZİ PLANLAMASI
Eski ve yeni kent merkezlerinin planlamasında"Ekolojik Yaklaşım (EKOMİA)" ; kentin makro formuna bağlı olarak varolan doğal/ekolojik verilerin değerlendirilmesi ve geliştirilmesi, kentmerkezinde madde ve enerjinin ekonomik kullanılması ve geliştirilmesi, altyapının çevre duyarlı olarak sağlıklaştırılması ve atıkların gerikazandırılması gibi, çevre dostu ve "Sürdürülebilir Bir MerkezPlanlaması" anlayışının araştırılmasını amaçlamaktadır.
Bolu tarihsel kent merkezi, özellikle1950’lerden bu yana tarihsel dokusunu büyük ölçüde kaybetmiştir. Yeniyapılaşmalar ve dokuya taban alanı ve yükseklik olarak aykırı yapılaşmalar anacaddeler üzerinde inşa edilmiş ancak cadde genişlikleri aynı kalmıştır. Bu durumgünümüzde, yaya ve trafik karmaşası yaratmaktadır. İzzet Baysal Caddesi üzerinde kamusal ve özelbaşlıca (Belediye, Valilik, Bankalar, İş Merkezleri vd) kullanımlarıntoplanması, trafik ve yaya yığılması nedeni ile düzensiz ve örgütlenemeyen birmerkez görünümünü almıştır.
Merkezi İş Alanları içerisinde uygulananyayalaştırma faaliyetlerinin, yayalaştırma uygulamalarının yoğun olduğu Avrupave Amerika’da hatta, İstanbul, Ankara, Antalya gibi kentlerde; diğeruygulamalar için model oluşturanbaşarılı çalışmalarına bakıldığında KENT MERKEZLERİ’nde araçların dışarıyaalındığını ve araçların MİA çeperlerinde Katlı ve/veya Yeraltı Otoparkları iledepolandığı görülmektedir.
Örnek olarak; İstanbul İstiklal Caddesiyayalaştırılması ve bu satırların yazarının Proje yönetimini yaptığı “KonyaTarihi Kent Merkezi” ele alınıp incelenebilir[1].
Bolu’da kent merkezinde koruma vegeliştirmeyi sağlamaya yönelik olarak;
1-Yayalaştırmapolitikaları (yaya ağırlıklı dolaşım sistemi kurulması, kent meydanları, yayayolları ve
yaya bölgeleri oluşturulması, bisiklet yolları planlanmasıvb.)
2-Toplu taşın politikaları (Hafif ve ağır raylı sistemler, toplu taşımacılık,özel otobüs yolları, tramvay vb.
sistemler)
3-Koruma, sağlıklaştırma (ıslah) ve yenileme politikaları (restorasyon, onarım,ıslah, iyileştirme, yenileme)
4-Turizm ve geleneksel ticaret / üretim / satış ünitelerinin geliştirilmesineyönelik politikalar (aile
pansiyonculuğu, geleneksel el sanatlarının geliştirilmesi vb.)
5-Uygulamayı etkin kılacak parasal, örgütsel (organizasyonel), yasal veyönetsel politikalar (kredi
mekanizmaları, parasal ve teknik yardım, takas, kamulaştırma, ranttransferi, merkezi ve yerel yönetimin
etkin birimler oluşturmaları, yasal eksikliklerin tamamlanması, KültürBakanlığı Koruma Kurulları’nın
etkinleştirilmesi),
gibi politikalar geliştirilmesi gerekmektedir.
yaya bölgeleri oluşturulması, bisiklet yolları planlanmasıvb.)
2-Toplu taşın politikaları (Hafif ve ağır raylı sistemler, toplu taşımacılık,özel otobüs yolları, tramvay vb.
sistemler)
3-Koruma, sağlıklaştırma (ıslah) ve yenileme politikaları (restorasyon, onarım,ıslah, iyileştirme, yenileme)
4-Turizm ve geleneksel ticaret / üretim / satış ünitelerinin geliştirilmesineyönelik politikalar (aile
pansiyonculuğu, geleneksel el sanatlarının geliştirilmesi vb.)
5-Uygulamayı etkin kılacak parasal, örgütsel (organizasyonel), yasal veyönetsel politikalar (kredi
mekanizmaları, parasal ve teknik yardım, takas, kamulaştırma, ranttransferi, merkezi ve yerel yönetimin
etkin birimler oluşturmaları, yasal eksikliklerin tamamlanması, KültürBakanlığı Koruma Kurulları’nın
etkinleştirilmesi),
gibi politikalar geliştirilmesi gerekmektedir.
II. BOLU KENT MERKEZİPLANLAMASINDA ÇEVRE DUYARLI YAKLAŞIMLAR İÇİN BAZI İLKELER
Bu bölümde; Bolu Kent Merkezi’nin bütüncültasarımlarla ele alınması ve doğal/ekolojik verilerin değerlendirilmesi vegeliştirilmesi doğrultusunda, "Merkezi İş Alanı" (MİA) planlamasınınçevre duyarlı yaklaşımları analiz edilerek açıklanmaya çalışılmıştır. Bolu KentMerkezi; kentlerin şekillenmesinde önemli roller oynayan, "ŞehirPlanlama", "Mimarlık", "Peyzaj Mimarlığı","Altyapı Mühendisliği", "Çevre Mühendisliği" vb. bilimdallarının ortaklaşa çalışması ve işbirliği ile, uluslar arası bir anlayışıolan "SÜREKLİ VE SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA" (Sustainable Development)temeli üzerinde yeniden planlanmalıdır.
Bu temelden yola çıkılarak, Bolu Kent Merkezi’ndede “çevreye daha duyarlı yaklaşımlar” ve “sürdürülebilirlik” ön plana çıkmalıdır.
Bolu’da çevreduyarlı birmerkezi iş alanının (MİA) geliştirilmesinde; çevre duyarlı planlama amaçlarınınve çevresel standartlarının (hava, su, toprak kalitesi, gürültü vb.)belirlenmesi öncelik taşımaktadır.
Bu ilkelerin planlamanın/projelendirme veuygulamanın hangi etabına, ne ölçüde ve nasıl katılması gerektiğibelirlenmelidir. Bu doğrultuda yasal, yönetsel ve parasal önlemler düşünülüpoluşturulmalıdır.
Bolu Kent Merkezi bütüncül yaklaşımlarlaplanlanmadığı takdirde “Hükümet Meydanı”, “Belediye “Meydanı”, ve benzeri altbölümlerde yapılması düşünülen ve yapılacak uygulamalar yetersiz kalacak vegelecekte başka ve çözülmesi daha zor sorunları da beraberinde getirecektir.
Bolu merkezi iş alanlarının "ÇevreDuyarlı/Ekolojik ve Sürdürülebilir" planlanması yaklaşımında geçerliolması gerekli ilkeler aşağıda özetlenmiştir:
II.1. BOLU KENTMERKEZİNDE SürdürülebİlİrLİK YAKLAŞIMLARI
Bolu’da tüm planlama ve tasarımlarda "Sürdürülebilirlik(sustainability)" ve "Kentsel Ekoloji" kavram ve ilkeleri kent tasarımve uygulamasına egemen olmalıdır.
BOLU-EKOMİA diye tanımlanabilecek Bolu merkeziiş alanın planlama ve projelendirmelerinde aşağıdaki ilkelere dikkatedilmelidir;
1. GÜNEŞ ENERJİSİ: Güneş enerjisi doğrudan ve aracısız olarak kullanılabilmeli ve buamaca yönelik olarak planlama/projelendirmeler yapılmalıdır[2].
2. MİKROKLİMATİK VERİLERİN EN ETKİN ŞEKİLDE KULLANILMASI: Güneşlenme, rüzgar yönleri, ısı, radyasyonvb. nin planlama, kentsel tasarım ve mimaride etkin bir şekilde ve enerjitasarrufu sağlayacak şekilde kullanılmalıdır.
3. ENERJI VE MADDESEL SAKINIM: MİA' yaulaşmada , MİA içi dolaşımda, MİA' nın aydınlatma/ısıtma/havalandırma vb.mikroklimatik ortamının (çevre/yapı ölçeklerinde)tasarlanmasında enerjininminimum kullanımını sağlayacak düzenlemelerin yapılması.
4. ENERJI VE ATIKLARIN GERI KAZANILMASI: Bolu Kent Merkezi (MİA) içinde kullanılanelektrik, güneş, doğal gaz vb. enerjinin geri dönüşümüne ilişkin teknolojiler veatıkların (katı/sıvı çöp, katı sıvı biyolojik atıklar vb.) yerindeayrıştırılması ve geri kazanımına ilişkin teknolojilerin kullanımı gereklidir.
5. ENERJI KAYNAKLARININ VE MADDESEL KAYNAKLARIN GELIŞTIRILMESI: Güneş enerjisinin yapılarda ısıtmada ve aydınlatmadakullanımı; bio-mass enerji, elektrik ve alkolle çalışan çevre dostu araçlarınMİA' da kullanımı; atıkların ısınma/yakıt olarak kullanımı; gerikazandırılabilir atıkların (kağıt, cam , metaller, kimyasallar vb.) ayrıştırmatesisi kurularak geri kazandırılması, alanda mevcut yapı stokunun olabildiğinceekonomik ömrü dolana kadar kullanımı, daha sonra malzemesinden azamiyararlanılması vb. çevresel teknolojiler bütün kentte olduğu kadar kentmerkezinde de yaygınlaştırılmalıdır.
6. BITKI ÖRTÜSÜNÜN DEĞERLENDiRiLMESi: Bolu kent merkezi’nde bitki örtüsü, tarihselgeçmişten bu yana yoğun yapılanmalarla büyük ölçüde tahrip edilmiştir. HükümetMeydanı’ndaki ve bazı iç avlularda varolan bitki örtüsünün planlamadageliştirilerek kullanımı, yöreye özgü bitki türlerinin araştırılarak parklar,açık ve kapalı mekanlarda kullanımı önem taşımaktadır. Kişi başına düşen Merkeziİş Alanı içi yeşil standartlarının olabildiğince arttırılması,meydanlar/alanlar/yapı içlerindeki yeşil oranının yüksek tutulmasıgerekmektedir. Yapı inşaat alanlarından çıkartılan verimli toprakların parkiçlerine taşınarak değerlendirilmesi uygun olacaktır.
7. KOLAY ULAŞILABİLİR BİR MERKEZ: Bolu’da sürdürülebilir bir “Merkezi İşAlanı” (MİA) geliştirilmesinin temel ilkelerinden biri olan "kolay ulaşılabilirolma", kentin diğer bölgelerinden MİA' ya gelişler ve MİA içiilişkiler açısından enerji/zaman tasarrufu ve iç işleyiş kolaylığı açısındanbüyük önem taşımaktadır[3].
1. BOLU Merkezi’ne ULAŞIM VE MIAIÇI ULAŞIM TOPLU TAŞIN ARAÇLARIYLA OLMALIDIR:
MİA içinde kurulabilecek elektrikli tek raylısistem/monorail hızlı tren sistemi, tramvay, vb. ulaşım gereksinimini büyükölçüde karşılayacaktır.
MİA içinde kurulabilecek elektrikli tek raylısistem/monorail hızlı tren sistemi, tramvay, vb. ulaşım gereksinimini büyükölçüde karşılayacaktır.
2. ÖZEL TAŞITLAR MERKEZ ÇEVRESİNDEKİ BÖLGESEL OTOPARKLARA KADARGELMELİDİR:
Yaya bölgeleri oluşturabilmek amacıyla, özelaraçlarla MİA' ya gelişler olabildiğince kısıtlı olmalıdır. Çevrede oluşturulan2-3 bölgesel katlı/ yer altı otoparkı ile özel araçlar depolanmalıdır.
Yaya bölgeleri oluşturabilmek amacıyla, özelaraçlarla MİA' ya gelişler olabildiğince kısıtlı olmalıdır. Çevrede oluşturulan2-3 bölgesel katlı/ yer altı otoparkı ile özel araçlar depolanmalıdır.
3. MİA İÇİ ULAŞIM YAYA ULAŞIM SINIRLARI İÇİNDE YAYA/BİSİKLET İLEOLMALIDIR:
Yaya ulaşımı için MİA içi yayayolları/alleler/promenadlar planlanmalıdır. Kent meydanları tamamen yayaya aitolmalıdır. Merkez içi kapalı çarşılar, avlulu ticari yapılar vb. tamamen yayadolaşımı için planlanmalı, promenatlarda bisiklet kullanımını özendiricibisiklet yolları yer almalıdır.
Yaya ulaşımı için MİA içi yayayolları/alleler/promenadlar planlanmalıdır. Kent meydanları tamamen yayaya aitolmalıdır. Merkez içi kapalı çarşılar, avlulu ticari yapılar vb. tamamen yayadolaşımı için planlanmalı, promenatlarda bisiklet kullanımını özendiricibisiklet yolları yer almalıdır.
4. MİA İÇİ SERVİS DENETİMLİ/KISITLI SERVİS YOLLARI İLE OLMALIDIR: Servisaraçları, MİA içinde sadece servis amaçlı yollardan, denetimli servisyollarından servis vermelidir. Ancak, yangın, sağlık, çöp toplanması vb.durumlarda bu tür araçların meydan/yaya yolları vb. her kesimin girebileceğidüşünülmelidir. Çevre dostu akülü araçlarla, iç servis hizmetlerinin yapılmasısağlanmalıdır.
8. KENT KÜLTÜRÜ VE İMAJININ VURGULANDIĞI BİR MİA
Merkezi iş alanındayapılacak tasarım, yakın çevredeki doğal ve tarihsel mimari mirasa saygılıolduğu kadar, kentin ülkesel ve uluslar arası imajını kuvvetlendirecek ve 21.Yy' da ülkemizin ulaştığı sosyal, ekonomik ve kültürel boyutları, mimari veçevresel ölçeklerde vurgulayacak nitelikte olmalıdır.
Yaya bölgeleri, meydanlar, açık ve yeşil alantasarımlarında olduğu kadar mimari ve kent mobilyası tasarımlarında da"Çağdaş Kent" imajı vurgulanmalıdır.
Merkezi iş alanındayapılacak tasarım, yakın çevredeki doğal ve tarihsel mimari mirasa saygılıolduğu kadar, kentin ülkesel ve uluslar arası imajını kuvvetlendirecek ve 21.Yy' da ülkemizin ulaştığı sosyal, ekonomik ve kültürel boyutları, mimari veçevresel ölçeklerde vurgulayacak nitelikte olmalıdır.
Yaya bölgeleri, meydanlar, açık ve yeşil alantasarımlarında olduğu kadar mimari ve kent mobilyası tasarımlarında da"Çağdaş Kent" imajı vurgulanmalıdır.
9. ALTYAPISI ÇÖZÜMLENMİŞ BİR MİA
21. yy' ilişkin bir BOLU-EKOMİAtasarlanmasında çözülmesi gerekli en önemli uygulama sorunlarından biri"altyapı" dır. Altyapı inşa edilmeden üstyapının inşa yapılmayacağıbilinci içinde, çevre duyarlı, sürdürülebilir, çağdaş bir yeni kent merkeziiçin en önemli sorunlardan biri altyapınıntasarlanması/etaplanması/uygulanmasıdır.
MİA alanındaki karmaşık yapı stoku/altyapıdokusu içinde her bir altyapı komponentinin birer birer ele alınarakplanlanması/projelendirilmesi/detaylandırılarak etaplar halinde uygulanmasıgerekmektedir.
Elektrik, su, kanalizasyon, doğal gaz, yangın,haberleşme vb. altyapı sistemlerinin, planlama/projelendirme ile MİA alanıkentsel yenilenmesinde getirilen kullanımlara bağlı olarakprojelendirilmelidir. Bu projelendirme, ekonomiklik, sürdürülebilirlik, gerikazanım, çağdaş teknoloji kullanımı ve mevcut altyapı sistemlerin olabildiğincekullanımı söz konusudur.
IIII. KENT PARKLARI
21. yy' ilişkin bir BOLU-EKOMİAtasarlanmasında çözülmesi gerekli en önemli uygulama sorunlarından biri"altyapı" dır. Altyapı inşa edilmeden üstyapının inşa yapılmayacağıbilinci içinde, çevre duyarlı, sürdürülebilir, çağdaş bir yeni kent merkeziiçin en önemli sorunlardan biri altyapınıntasarlanması/etaplanması/uygulanmasıdır.
MİA alanındaki karmaşık yapı stoku/altyapıdokusu içinde her bir altyapı komponentinin birer birer ele alınarakplanlanması/projelendirilmesi/detaylandırılarak etaplar halinde uygulanmasıgerekmektedir.
Elektrik, su, kanalizasyon, doğal gaz, yangın,haberleşme vb. altyapı sistemlerinin, planlama/projelendirme ile MİA alanıkentsel yenilenmesinde getirilen kullanımlara bağlı olarakprojelendirilmelidir. Bu projelendirme, ekonomiklik, sürdürülebilirlik, gerikazanım, çağdaş teknoloji kullanımı ve mevcut altyapı sistemlerin olabildiğincekullanımı söz konusudur.
Kimliksiz ve yetersiz kentselmekanların varlığını bir çok nedene bağlayabiliriz. Kent mekanlarında yapılançalışmalarda genellikle iç mekan üzerinde durulmuştur. Dış mekanlar gerektiğikadar önemsenmemiştir. Sosyal ve ekonomik etkinlikleri bünyesinde toplayançağdaş kentler çevresiyle anlam kazanmaktadır. Günümüzde kentsel mekanlarınöğeleri olan meydanlar, sokaklar ile semtler yoğun nüfus artışı, plansızlık vesistemsiz yönetimlerle kimliklerini yitirmeye başlamışlardır. Bundan dolayıdırki kentsel mekanlarda özgün bir kimlik kazandıracak somut adımların atılmasıgerekmektedir.
Kent insanın doğaya olan özlemini gidermek, sosyal ve kültürel etkileşimiartırmak için oluşturulan kent parklarında da aynı sorunlarlakarşılaşılmaktadır. Kent parklarının çevreyle bütünleşememesi, insanlara konforsunamaması ve her gelen yerel yönetimin bu alanlarda bir şeyler yapmak istemesibu mekanların zamanla bozulmasına neden olmaktadır.
Kent parkları oluşturulurken geleceğe yönelik planlarının dikkatliyapılması gerekmektedir. Geleceğe uzanan süreçte dinamik bir model gereksinimiortaya çıkacaktır. Kent parkında böyle bir modelin oluşumu için;
· Çevresi ile biçimsel ve işlevsel uyumu,
· İçinde bulunduğu fiziksel çevrenin dikkatleplanlanması,
· İyi bir park yönetim şeklinin oluşturulmasıkonuları önem kazanacaktır.
Genellikle ülkemizde kent parklarının yapılması yeni gelen yerelyönetimin reklamı için kullanılmaktadır. Yerel yönetimler her zaman kendidönemlerinde anılmasını istediği parkları yapmayı çok istemişlerdir. Bununsonucunda daha sonra gelen yerel yönetimler de aynı düşünce içindeolduklarından eski dönemlerde yapılan kent parkları ya kendi kaderlerine terkedilmiş ya da içlerinde yeni düzenlemelere gidilmiştir. Her yeni yönetimle kentparkları zamanla eski işlev ve kimliklerinden uzaklaşmaya başlamıştır. Artık talepgörmeyen, park içine yapılan yeni ve uyumsuz yapılar ortaya çıkmayabaşlamıştır. Bu sürecin sonucunda tamamen kullanımından uzaklaşan kentparklarının eski haline getirilmesi nerede ise imkansız hale gelmiş olmaktadır.
Kent parklarının planlama ve tasarımı sürecinde en önemli konu olarakpark içi yönetimin belirli bir sistem için oluşturulması önem kazanmaktadır.Belirli bir süreçten sonra park içinde planı dışında düzenlemelere ve yapılaraizin verilmemelidir.
[2] İnsanların topluca yaşadığı kentlerde, "güneş"enerjisinden yararlanmak hem onun alışık olduğu bir yaşam biçimine kavuşmasınıhem de olası enerji krizlerine karşı çok güçlü bir seçenek geliştirmesinisağlayacaktır.
İnsanlık bir kent medeniyetine doğrugitmektedir. Yakın zamanda büyük bir olasılıkla, kentler kırsal alanlara oranlagiderek artacak, nüfus %80-90 oranında kentlerde yaşayacaktır. Kentlerdeyaşamın gerektirdiği enerji miktarının, bu güne göre on kat artması, bunakarşılık çevre kirliliğinin de bu oranda yükselmesi oldukça gerçeğe yakın birolasılıktır (GÖKSU, C. , "Güneş ve Kent", ODTÜ Mim. Fak. Yay. ,1993).Mevcut enerjilerin tükenmesi, çok yoğun enerji tüketen kentler ve kentmerkezleri için bir felaket olabilir. Bu durumda enerjisi bitmeyen vetükenmeyen enerjiye, "GÜNEŞ" e göre geliştiren kentlerin ve MİA'ların yaşama şansları artacaktır.
İnsanlık bir kent medeniyetine doğrugitmektedir. Yakın zamanda büyük bir olasılıkla, kentler kırsal alanlara oranlagiderek artacak, nüfus %80-90 oranında kentlerde yaşayacaktır. Kentlerdeyaşamın gerektirdiği enerji miktarının, bu güne göre on kat artması, bunakarşılık çevre kirliliğinin de bu oranda yükselmesi oldukça gerçeğe yakın birolasılıktır (GÖKSU, C. , "Güneş ve Kent", ODTÜ Mim. Fak. Yay. ,1993).Mevcut enerjilerin tükenmesi, çok yoğun enerji tüketen kentler ve kentmerkezleri için bir felaket olabilir. Bu durumda enerjisi bitmeyen vetükenmeyen enerjiye, "GÜNEŞ" e göre geliştiren kentlerin ve MİA'ların yaşama şansları artacaktır.
[3] Bu nedenle; MİA' ya ulaşılabilirliği sadece fiziki ulaşımolarak değil, 21. Yüzyılın bilgi ve iletişim çağı olacağı düşünüldüğünde,haberleşme açısından da kolay/hızlı/çağdaş ulaşım olarak tasarlamak gereklidir.
Bu metnin hazırlanmasında; Tunçer, M., 12-13 Mayıs1994, MSÜ, Mim.Fak., ŞPB., Kentsel Tasarım Disiplin Grubu tarafından tarihinde düzenlenen, "5. KentselTasarım ve Uygulamalar Sempozyumu : Kentsel Tasarım ve Ekoloji 7 TasarımaEkolojik Yaklaşım" bildirisinden yararlanılmıştır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder