TUNCELİ- MUNZUR VADİSİ MİLLİ PARKI GENEL ÖZELLİKLERİ (*)
Prof. Dr. MehmetTUNÇER
Konumu : Tunceli İli
Ulaşım :Doğu AnadoluBölgesi’nde Tunceli sınırları içerisinde yer alan Munzur Vadisi Milli ParkıTunceli’ye 8 km. uzaklıktadır.
Kaynak Değerleri :
Karasu ve Murat çöküntü alanları arasındayükselen Munzur Dağlarının jeolojik yapısı, metamorfik, volkanik vetortul kayaçlardan meydana gelir. Kuzeyde 3300 m ye kadar yükselen bu dağlıkalan Mercan ve Munzur suyu vadileri ile büyük ölçüde parçalanmıştır.Mercan vadisinin yukarı kesimlerinde buzul gölleri, dağlardan Ovacık düzlüğünegelindiğinde kaynayan gözeler, vadi boyunca dökülen küçük şelaleler MilliParkın peyzajının ilgi çekici örnekleridir.
Mili Parkta tepeler ve yamaçlar meşeormanları ile kaplıdır. Vadi tabanında ise ceviz, kızılağaç, dişbudak,karaağaç, çınar, kavak, söğüt ve çalı türlerinden meydana gelen zengin birbitki örtüsü görülür. Sarp ve dik yamaçlar çıplaktır.
Yaban Hayatı; kurt, tilki, ayı, kınalı keklikgibi türlerin yanında dağ keçisi, çengel boynuzlu dağ keçisi, vaşak, su samuru,çil keklik, keklik, kaya kartalı gibi nadir türlerin de barınmasına imkansağlamakta; Munzur Vadisi ve Mercan suyunda bol miktarda Alabalıkbulunmaktadır.
Mercan Vadisinin yukarı kesimlerinde buzulgöllerini bu göller oluşturduğu peyzaj görüntülerini, dağlar Ovacık düzlüğüneinildiğinde kaynayan gözeleri ve küçük şelaleleri görülmeye değer kaynakdeğerleridir.
Mevcut Hizmetleri :
Milli Park içerisinde günübirlik rekrasyonelfaaliyetlerden piknik, doğa yürüyüşleri ve isteğe bağlı olarak kampingyapılabilir.
Konaklama :
Ziyaretçilerin kendi imkanlarıyla kamping imkanları söz konusudur.
Milli parkkavramı dünyada ilk kez Amerika’da 1870’ lerin başlarında ortaya çıkandoğa koruma fikri bu yıllardan itibaren koruma alanlarının sayı ve alanolarak hızla artmasına neden olmuştur.1872 yılında ABD’de YellowstoneMilli Parkının ilan edilmesiyle başlayan Milli park çalışmaları bütün dünyadahızla yayılmıştır. Koruma alanları; milli ve milletler arası öneme sahip doğalve kültürel kaynaklar ile biyolojik çeşitliliği bir servet olarak muhafaza edipgelecek kuşaklara taşımanın önemli bir aracı olması nedeniyle bütün dünyadakabul gören en etkili ve yaygın statülerdir.
Bugün dünyada 140’dan fazla koruma kategorisi bulunmaktadır. Bu kategorilerden en etkili ve bilimsel olanı milliparklardır. Dünya Koruma Birliği ( IUCN )’nin verilerine göre dünya yüzeyinin%6,29’dan fazlası koruma alanı olarak ayrılmış olup bu konuda hassas olanülkelerde bu oran yüzölçümlerinin % 10’ unu aşmaktadır. Türkiye’deise korunan alanlarının ülkenin genel alanına oranı %1 civarındadır. Amerika’da% 11’12, Avusturya’da % 24, Danimarka’da % 32, Almanya’da % 26, İsrail’de % 15,Y.Zelanda’da % 23, İngiltere’de %21’dir.
Türkiye’de ilk milli park çalışması 1958’deYozgat çamlığının milli park statüsüne alınmasıyla başlamıştır.Yurdumuzda bugünçeşitli özellikte ve büyüklükte 33 adet milli park vardır.
Doğu Anadolu’da bulunan Munzur vadisimilli parkı, 1971 yılında bakanlar kurulu kararıyla ilan edilmiş olup 42000hektar büyüklüğü ile Türkiye’nin en büyük milli parkları arasındadır.
Munzur vadisini milli park yapan özellik ve kaynak değerlerinin genelözellikleri aşağıda değinildiği gibidir;
 |
| Munzur Vadisi Modeli |
Jeolojik ve hidrolojik yapısı: Munzur vadisi sahip olduğu iriliufaklı dağlar ve tepelikler, buzul gölleri, yaz kış berrak akan akarsuları vebu akarsu ve derelerin binlerce yılda oluşturdukları oyuntular, dik bir duvargibi ortalama 1000 m. yüksekliğe varan uçurumlar, vadiyi ilginç görünümesokmaktadır. Bu ilginç jeomorfolojik yapı dünyada benzeri az bulunan bir doğapeyzajı sunmaktadır.Bu yapı içerinde oluşmuş çeşitli mağara ve diğer oluşumlarbölgede yaşayan birçok yaban hayvanlarının korunmasına ve üremesine uygunortamlar olarak dikkati çekmektedir.
Doğal bitki çeşitliliği ( Flora zenginliği ): Munzur vadisi sahip olduğu zenginbitki çeşitliliği ile tüm dünyanın ilgisini çekmektedir. Milli Parkta, tepelerve yamaçlar meşe ormanları ile kaplıdır. Vadi tabanında ise ceviz, kızılağaç,dış budak, karaağaç, çınar, kavak, söğüt, ve çalı türlerinden meydana gelenzengin bir bitki örtüsü görülür. Sarp ve dik yamaçlar ise çıplaktır.
Yaban Hayvanları (Fauna zenginliği ): Munzur vadisi Türkiye’nin en zengin yabanılhayatının bir arada yaşadığı yerlerdendir. Önemli yaban hayvanlarındanbazıları; Memeliler; ayı, kurt, tilki, domuz, dağ keçisi, çengelboynuzlu dağ keçisi, su samuru, kirpi, sincap, sansar, kokarca, vaşak gibihayvanlar önemli fertlerini oluşturmaktadır. Ayrıca kaya uyuru adlı birkemirgen memeli Türkiye’ye endemiktir ve Munzur dağlarında yaşadığıbilinmektedir. Sürüngenler: değişik renkte ve türlerde zehirli vezehirsiz yılanlar, kertenkeleler, kaplumbağalar, yengeçler, akrep vb. Kuşla;önemli kuş türlerinden bazıları; ürkeklik, kınalı keklik, yabani güvercin, kayagüvercini, tahtalı, üveyik, kumru, bıldırcın, tarakçın, ispinoz, arı kuşu kargaçeşitleri, bülbül çeşitleri, yırtıcılardan; kartal, doğan, şahin, atmaca,kerkenez, akbaba, turna, leylek, bahri, sığırcık, balıkçıllar, kazlar,ördekler, puhu, baykuşlardır. Balıklar ve su hayvanları: Munzurvadisi içerisindeki göllerde ve derelerde birçok balık türü ve diğer canlılaryaşamaktadır. Balıkların en önemlileri; alabalık, sazan ve yayın balıklarıdır. MunzurAlası diye anılan alabalık türü Türkiye endemiği olup çok değerli bir alabalıktürümüzdür. Eti kavuniçi renginde ve çok lezzetlidir. Munzur çayı, bubalık için bir yaşam alanı olması ve bu balığın gelecek kuşaklara aktarılmasıaçısından buraların gen kaynak alanı olarak da korunmasını gerektirir. Ayrıcabu akarsularda yengeçler, su kaplumbağaları, kurbağalar, yılanlar, böcekler vedaha bir çok mikro organizmalar yaşamaktadır. Kültürel ve Mitolojik Değerler:Munzur vadisi içerisinde hidrolojik - jeolojik yapı ve biyolojikzenginliği yanı sıra yörede yaşayan halkın kültürü, inanışları mitolojik açıdanMunzur vadisi milli parkının önemli bir kaynak değeridir. Munzurdağı, Munzur çayı ve Munzur vadisi milli parkı adını aldığı MunzurBaba ve meşhur efsanesi, nesilden nesile günümüze ulaşmıştır. Kutsal MunzurBaba, saflığı, manevi kişiliğiyle halen yöredeki halkın üzerinde etkilidir.Dağlara, çaylara isim olmuş Munzur, bugün yöredeki çocuklara,işyerlerine ve çeşitli firmalara da isim olmaktadır.Yine yöredeki Düzgün babave diğer türbeler, su gözeleri halkın inanışları ve kültürü açısındanönemlidir.
 |
| MUNZUR VADİSİ HİDROJEOLOJİSİ |
Munzur Suyu, Kolları ve Vadileri:
Munzur suyu Ovacık ilçesinin 10-15 km batısında Ziyaret Köyü yakınlarındakigözelerden kaynağını alır. Kuzey Munzur Dağları'nın Ovacık-ZeranikOvası'yla birleştiği noktada onlarca gözeden fışkıran sular az aşağıdabirleşerek kocaman bir nehir halinde doğuya doğru akar, Halvori bölgesindegüneydoğuya kıvrılır, Tunceli il merkezinde Pülümür (Harçik) Irmağı'ylabirleştikten sonra güneye yönelir Mazgirt ilçesinin batısından geçtikten sonraKeban Baraj Gölü'ne dökülür. 144 km uzunluğundaki Munzur Suyu, saniyedeortalama 87 metreküp su akıtmaktadır. En yüksek akım Nisan ayında 398m3/sn'dir. En düşük akım ise Ekim ayında: 44 m3/sn'dir. Munzur'un,kolları Havaçor, Mamuşağı, Şamuşağı, Kodi, Kabuşağı, Aksu, Mercan Hürmek,Merho, Nanikuşağı, Haçılı, Torunoba, Kalan dereleri ile Aşhirik, Dereova,Kutudere, Çukurdere ile beslenen Pülümür Suyu'dur. İlkbaharda karların erimesive yağmurların yağmasıyla sadece Nisan-Mayıs aylarında zaman zaman bulanık akanMunzur, yılın diğer aylarında çok berraktır. Geçtiği yerlere hayatverir.
 |
| Munzur Suyu Yer Yer Derin Vadilerden Akar |
Öyle ki kaynağından 75 km uzaklıktaki Tunceli il merkezinin içme vekullanma suyu ihtiyacı Munzur'dan karşılanır. Adını Munzur adlıbir ermiş-çobandan alır. Bu nedenle yöre halkınca kutsal sayılan Munzurkirletilmemiştir. Munzur vadisi ve yukarıda sayılan akarsuların vadileribir çok doğa güzelliği içerir. Zengin bitki ve hayvan türleri besler. Yöreyeözgü alabalıklar bu sularda bulunur. Dağları anlatırken belirtilen yabanılhayvanların ve bitkilerin yanı sıra, bu vadilerde ve yamaçlarında, meşe,gürgen, söğüt, kavak, pelit, akçaağaç, huş, dişbudak, kızılağaç, karaağaç,sarıçam, köknar, ardıç, ceviz, çınar, çalı türleri gibi ağaç çeşitlerininoluşturduğu ormanlar vardır.
Munzur Vadisi Milli Parkı:
Türkiye'nin ve dünyanın bu doğa harikasıkeşfedildikten uzun yıllar sonra 21 Aralık 1971 tarihinde 6831 sayılı kanunkapsamına alınarak Milli Park haline getirilmiştir. 42.000 hektarlık alanıylaTürkiye'nin en büyük milli parklarındandır. Merkezi Tunceli-Ovacık karayolunun8. km'sinde olup yukarıya doğru yayılarak devam etmektedir. Milli Parklaryasasına göre: Tabii ve ekolojik denge, (tabii eko-sistem değeri) bozulamaz.Yaban hayatı tahrip edilemez. Bu sahaların özelliklerinin kaybolmasına veyadeğiştirilmesine sebep olan veya olabilecek her türlü müdahaleler ile çevresorunları yaratacak iş ve işlemler yapılamaz, denmektedir. Munzur Vadisi,Milli Park olduktan sonra kurt, çakal, yaban domuzu, karga dışındaki tümhayvanlar koruma altına alınmıştır. Üveyik, bıldırcın, tahtalı, kokarca,sansar, tavşan ve keklik belirli zamanlarda avlanabilmaktedir. Diğerhayvanların avlanması yasaktır.
Türkiye CumhuriyetiDevleti'nin 22 kurumu tarafından ortaklaşa hazırlanan "MunzurVadisi Milli Parkı Uzun Devreli İnkişaf Planı’na göre "milli parklar hernevi ilmi araştırmalara müsait olmaları yönünden taşıdıkları değer yanında,sosyal, kültürel ve turistik hareketlere imkan vermeleri bakımından da önemtaşımaktadır. Parkın kurulmasına bunlar esas teşkil etmektedir." Aynıplanda Munzur vadisi ile çevresinde yaşayan yaban hayvanlarının; ayı,kurt, vaşak, tilki, sansar (ağaç ve kaya sansarı), su samuru, porsuk, sincap(alacalı, kırmızı, siyah ve beyaz renkli), tavşan, yaban domuzu, yaban keçisi,çengel boynuzlu dağ keçisi, bezuvar keçisi, kartal, akbaba, doğan, şahin,atmaca, kerkenez, delice, çaylak, puhu, baykuş, ur kekliği, keklik, çil keklik,toy, mezgeldek, turna, kaz, bıldırcın, çulluk, tahtalı ve kaya güvercinleri,balıkçıllar (beyaz, gri ve alaca), leylek (nadiren siyah leyleğe de rastlanır)olduğu belirtilerek. "memeli hayvanlarla kuşlar bakımından çeşitlilikgösteren bu yöre, av ekonomisi bakımından önemle üzerinde durulması gereken birsaha niteliğini taşımaktadır" denilmektedir. Çengel boynuzlu ve bezuvardağ keçilerinin, Avrupa'da da korunan istisnai türler olduğunu, ur kekliğininise dünyanın başka bir coğrafyasında hemen hemen bulunmadığını belirtilmektedir
Aynı planda;"Tunceli İli Ovacık İlçesi arasında bulunan Munzur VadisiMilli Parkı'nın kuruluşu ile bölgeye sosyal ve ekonomik faydalar sağlayacağınazarı itibara alınırsa tabiatın korunması ve değerlendirilmesinin, ilerisiiçin birçok imkanlar sağlayacağı şüphesizdir" tespiti yapılarak veözellikle vadiyle dağlarda yaşayan çengel boynuzlu ve bezuvar keçisi ile urkekliği, kırmızı benekli alabalığın önemine değinildikten sonra "milliparka bazı değerler kazandıracak enteresan göller ve kanyonlar da nazarıitibara alındığında milli park sahasını geniş tutacak zarureti kendiliğindendoğmuştur. Bu itibarla ziyaretçilere enteresan objeler göstermek gayesi hedeftutularak, Munzur Dağları da ele alınmıştır. Milli park olarak muhafazaormanları sınırları ele alınmış ve Munzur Dağları ve Mercan Deresinazarı itibara alınarak kuzeye doğru uzatılmış ve bu suretle sahanın bütünlüğüsağlanmış bulunmaktadır. ... Munzur gözeleri çevresini ihtiva edecekşekilde hudutlandırılmıştır. Bu bölgenin bütün hususiyeti kış mevsimine isabeteden yağış nispetinin bölge içinde en yüksek olmasıdır. Bölge esas itibariylegüzel tabiat parçaları ile dağlık bölgelerde av hayvanlarına ve kıymetlialabalığa rastlanması bakımından önem taşımaktadır. Vadide büyük kanyonlarıgörmek mümkündür. 2000 metrenin yukarısında bulunan dağlık bölgeler, dağgölleri, yaylalar ve soğuk sular sahaya ayrı bir özellik vermektedir. MunzurVadisi Milli Park sahasına, Tunceli ilinin batı kısmında bulunan Ovacıkilçe merkezinden il merkezine kadar uzanan Munzur Vadisi esas teşkileder. Bu bölgenin 23.364 hektarlık kısmı 1968 yılında muhafaza ormanı ve avrezerv sahası olarak ayrılmıştır. Milli park olarak muhafaza ormanlarısınırları ele alınmış ve Munzur Dağları ve Mercan Dereleri nazarıitibara alınarak kuzeye doğru uzatılmış, bu suretle sahanın bütünlüğü sağlanmışbulunmaktadır. Böylelikle milli park sahası Tunceli il merkezinin 6,5 kmbatısından başlayarak 47 km devam eden Munzur vadisini ve buradan kuzeyedoğru Munzur Dağlarını içine alacak bir şekilde ve tabii hudutlaradayandırılarak belirlenmiştir. Bu sınırlandırmada milli park sınırları içindekalan Munzur Vadisi'ndeki fauna ve bilhassa alabalık populasyonu ve MunzurDağları üzerinde bulunan dağ gölleri, mıntıkanın vahşi tabiatı kaynak olarakkabul edilmiştir." denmektedir.
MUNZUR VADİSİMİLLİ PARKININ DAHİL OLDUĞU BÖLGEYE İLİŞKİN GENEL ÖZELLİKLER VE ULUSAL PLANLAR
,
Aşağıdakibilgiler DAP (Doğu Anadolu Projesi) kapsamında geliştirilen sonuç raporundayapılan tespitlerden derlenerek hazırlanmıştır.
Elazığ, Erzincan, Erzurum, Gümüşhane, Bayburt veTunceli illerinde işlemeli tarıma uygun olmayan VI. ve VII sınıf arazilerdesürdürülmekte olan çok düşük verimli tahıl üretimi bu alanlarda erozyonun ciddibir biçimde artmasına yol açmaktadır. Bu alanlarda tahıl üretimi çiftçiye gelirdesteği sağlanmak suretiyle durdurulmalı ve bu alanlar sun’i mer’ayadönüştürülmelidir.
1990- 1997 döneminde Bölge içinde nüfus payı en çok düşeniller sırasıyla, Tunceli, Gümüşhane ve Kars’tır. Bölge nüfusu içindepayı en çok artan iller ise, sırasıyla Hakkari, Van ve Malatya’dır.
Farklı metotlar ile yapılan tahminlerde, nüfusu azalanillerde bir süre sonra eksi değere ulaşıldığı görülmektedir. 1997 yılıtespitlerine göre ciddi nüfus kaybeden bu iller Bayburt, Bingöl, Erzincan,Gümüşhane, Kars ve Tunceli’dir. Yapılan projeksiyonların bu illerinnüfus kaybetmeyecekleri, ancak nüfuslarında ciddi bir artışın da olmayacağıvarsayımından hareket edilmiştir. Bölgede yaşanan terör olaylarının bitmesininve Bölgede beklenen ekonomik hareketliliğin bu illere ciddi boyutta bir geridönüşü sağlayamayacağı, göç hızını önemli ölçüde düşüreceği düşünülmekte, Bölgehalkı mevsimlik işçi olarak yakın bölgelere kısa süreli terkler yapsa bile,bunun sürekli göç halini almayacağı beklenmektedir.
Bölgedeki diğer illerin hepsinin nüfuslarının 100.000üzerine çıkacağı, en düşük nüfuslu ilin ise Bayburt olacağı tahminedilmektedir. Bayburt’un 2020’de tahmini nüfusu 116.000’dır. Bayburt’tan sonragelen en düşük nüfuslu il ise 133.000 nüfusla Tunceli olacaktır.
Yatırım Programı’nda 16’sı Erzurum, 13’ü Malatya-Elazığ ve5’i Van Alt Bölgesi’nde olmak üzere toplam 33 sulama projesi bulunmaktadır. Buprojelerden halen 28 adedi ihalesi yapılmış uygulanmakta olan projeler olup, 5adedi ise yatırım programında olan ancak ihaleleri yapılmamış projelerdir.İhalesi yapılmayan projeler Gümüşhane-Yukarı Kelkit-Sadak Sulaması,Bingöl-Genç, Elazığ -Konatlı, Tunceli-Akpazar ve Tunceli-ÇemişgezekProjeleridir. Bu projelerden 5 adedinin İç Karlılık Oranlarının 9’un üzerindeolması ihalelerin yapılmasını faydalı kılmaktadır. Bu sayılara Köy HizmetleriGenel Müdürlüğü tarafından yürütülen küçük sulama projeleri dahil değildir.
Bölgenin mer’a ve orman örtüsü ile kaplı olması gerekenVI., ve VII. Sınıf işlemeli tarıma uygun olmayan alanlarının yaklaşık 500.000ha.’ında çok düşük verimlerle tahıl (buğday, arpa) tarımı yapılmakta, bu iseberaberinde çok ciddi bir erozyon sorununu getirmektedir. Bu tip yanlış arazikullanımı Bölgenin Erzurum, Erzincan, Gümüşhane, Bayburt, Elazığ ve Tunceliillerinde yoğunlaşmaktadır.
Orman alanlarının Bölge illerine dağılımında da önemlidengesizlikler bulunmaktadır. İl yüzeyinin; Bingöl’de yüzde 29,4’ü Gümüşhane’deyüzde 23,8’i, Tunceli’de yüzde 26,7’si ormanlarla kaplıyken , bu oran;Ağrı’da yüzde 0,8, Iğdır’da yüzde 0,04’tür (Orman Genel Müdürlüğü 1 998).
İ kinci Alt Bölgede yer alan Tunceli’de faalnüfusun yüzde 72,6’sı tarım sektöründe çalış maktadır. Ancak, İl topraklarınınsadece yüzde 1 4’ü tarıma elverişlidir. İl ekonomisi büyük ölçüde hayvancılığadayanmakla birlikte, üretim ilkel yöntemlerle yapılmakta olup kültürhayvancılığı yok denecek kadar azdır. İl orman varlığı açısından zengindir. İltopraklarının yüzde 27’si ormanlık arazidir. İlde sanayi tesisi sayısı çokdüşüktür. OSB inşası halen devam etmektedir.
Proje Adı: Doğu Anadolu Bölgesinde İşlemeli TarımaUygun Olmayan Alanların Rasyonel Kullanımı Projesi
Uygulayıcı Kuruluşlar : Dünya Bankası Küçük ÇiftçiDesteği
Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Köy Hizmetleri GenelMüdürlüğü Sivil Toplum Örgütleri Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü ÇiftçiÖrgütleri
Uygulama Alanı : Elazığ , Erzincan, Erzurum,Gümüşhane, Bayburt, Tunceli
Proje Adı : Orman Tahditve Kadastro Projesi
Uygulayıcı Kuruluşlar : Orman Bakanlığı
Uygulama Alanı : Proje uygulama alanı tüm altbölgeler olmakla beraber, öncelikli iller Bingöl, Bitlis, Elazığ, Erzincan,Gümüşhane, Hakkari, Malatya ve Tunceli’dir.
Proje Adı : DAPAğaçlandırma, Erozyon Kontrolü ve Mer’a Islahı Projesi
Uygulayıcı Kurulu : Orman Bakanlı ı
Uygulama Alanı : Proje uygulama alanı tüm illerolmakla beraber, ağaçlandırma çalışmalarında; Ağrı, Elazığ, Erzincan,Gümüşhane, Kars, Malatya ve Tunceli illerine, erozyon kontrolü konusundaise, Erzurum, Malatya ve Tunceli illerine öncelik verilecektir.
Fizibilite Etüdü YapılmaktaOlan Tarım Sektörü Projeleri:
Tunceli Tatlı SuBalıkçılığı Projesi
Proje Adı : Peynir veTereyağı Üretim Tesisi
Uygulayıcı Kurulu : Özel sektör firmaları
Uygulama Alanı :Kars,Iğdır, Ardahan, Bingöl, Hakkari, Muş, Tunceli ve Bitlis
Proje Adı : Su Ürünleriİşleme Tesisi
Uygulayıcı Kurulu : Özel sektör firmaları
Uygulama Alanı :Elazığ,Van ve Tunceli
Proje Adı : Su şişelemeTesisi
Gerekçe : Tunceli su potansiyeli yüksek olan bir ilkonumundadır. Bu potansiyel şu anda değerlendirilmemektedir. Kurulacak olan supaketleme tesisi ile Tunceli’de su kaynakları değerlendirilecek,istihdam ve katma değer artışı sağlanacaktır. Tesisin ölçek büyüklüğü,fizibilite etüdü aşamasında ayrıca tespit edilmelidir.
Uygulayıcı Kuruluş : Özel sektör firmaları
Malatya Turizm Merkezi’ndeDevam Eden Projeler
Kültür Merkezi : Tunceli-Merkez
Devam Eden Kültürel DonatıProjeleri
İlçe HalkKütüphanesi : Tunceli-Mazgirt
Kültür Merkezi: Tunceli-Merkez
İlçe Kültür Merkezi : Tunceli-Ovacık
Gelecek Dönemİçin Uygulanacak Stratejiler :
Erozyonunönlenmesi
Mer'a ıslahçalışmaları yapılması, Mer'a ıslah çalı malarının yaygınlaştırılması, Dışkaynaklı
kredilerdenyararlanılması, Elazığ , Bingöl, Tunceli.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder