NEVŞEHİR - UÇHİSAR BELEDİYESİ KORUMA PLANLAMASI ÇALIŞMALARI (2)

NEVŞEHİR - UÇHİSAR BELEDİYESİ KORUMA PLANLAMASI ÇALIŞMALARI (2)

BÖLÜMII

KENTSEL,DOĞAL ve TARİHİ SİT ALANLARINDA MİMARİ VE ÇEVRESEL SAPTAMA ÇALIŞMALARI

Bu çalışma, Ağustos - Aralık 2006 tarihleri arasında UTTA Planlama, Danışmanlık Ltd. ve Tekaral İnşaat Ltd. işbirliğinde,  Uçhisar Belediyesi için hazırlanan "Uçhisar Koruma Amaçlı İmar Planı Ön Araştırmaları" Raporun 2. Bölümdür. 

Arazi Çalışma Ekibi; Yük. Mim. Restorasyon Uzmanı A. Fuat Tek, Doç. Dr. Mehmet Tunçer, Mimar Burcu Tek, Mimar Tansu Timuçin, Şehir Plancısı Arzu Nur Bulut ve Şehir Plancısı Makbule İlçan'dan oluşmaktadır. Bu araştırma raporu,  Mehmet Tunçer ve A. Fuat Tek tarafından hazırlanmıştır. Bu çalışmada desteklerini esirgemeyen Uçhisar Belediye Başkanı Mustafa Zühal'e teşekkür ederiz.

II.1. Uçhisar Topoğrafikve Jeolojik Yapısı

Depremlerinyapılar üzerinde yol açtığı hasarların büyük ölçüde yapının üzerinde yer aldığızeminin fiziksel özellikleri (yerel zemin koşulları) ile bağlantılıdır.

Bölgedeasit plütonik kayaçlar tarafından oluşturulan Paleosen yaşlı Baranadağ Plütonuile onu transgresif olarak üzerleyen ve paletli biyomikrit’ten oluşan ArzılarKireçtaşının Alt-Orta Eosen zaman aralığında çökeldiği belirlenmiştir.

Oligosenbirimleri üzerinde belirgin bir uyumsuzlukla yer alan ve başlıca dokuz üyedenoluşan Ürgüp Formasyonu’nun bölgede Üst Miyosen de başlayıp Pilyosen sonuna dekaralıklı olarak devam eden volkanik etkinliğin ürünleri olduğu bilinmektedir. BölgeninEosen Dönemi sonunda etkili olan kıvrımlanma türünden bir deformasyon geçirdiğiortaya konmuştur. Pliyosen ve Kuvaterner de oluşan genç tektonik hareketlerinetkisiyle birimler kırıklanmışlardır.

Uçhisargüneyinde Ortakepez tepe, Bucak kepezi, Sarımaden Tepe, Kepez Tepe dolayındayüzeyleyen birim, açık pembe renkli tüflerden oluşan matriks içine dağılmış,köşeli-yarı köşeli andezit, bazalt, süngertaşı ve ofiyolitik kayaç çakıllarındantüremiş aglomeralarla simgelenir[1].

KavakÜyesi ile gri-kahve renkli Sarımaden Tepe Üyesi arasında yer alan Üçhisar Dağüyesi, tabanda kötü boyanmalı ve düzenli, yer yer çapraz tabakalıdır. Üstedoğru ise klastiklerin seyrekleştiği tüflere dönüşür. Yatay ya da 8-10 dereceile Kuzey-Doğu’ya eğimli olan birimin Kepez tepe’de ölçülen kalınlığı 20 m.dir.

  

ŞEMA 1 : KAPADOKYA’DAPERİBACALARININ EVRİMSELOLUŞUMU

Kayacınoluşumu, radyometrik verilere göre Üst Miyosen yaşlı Sarımaden Tepeİgnimbritinden önceye rastlar. Kavak Üyesi’nin oluşumundan sonraki suskunlukevresinde, karalaşan arazinin güney kesiminde başlayan aşınma sonucu, bölgeyetaşınan bir akarsu çökeli şeklinde yorumlanabilir.

II.2. Arazi Kullanımı

Uçhisar’daKale çevresinde topografik yapı ile uyumlu bir şekilde yerleşen geleneksel kentdokusu ağırlıklı olarak Göreme Caddesinin iki yanında yer seçmiştir. Kesekmeydanı çevresinde ve Kale meydanına açılan sokaklar üzerinde ise ağırlıklıolarak geleneksel el sanatlarından hediyelik eşya satan dükkânlarbulunmaktadır. Kalenin doğu ve kuzey-doğu kesimlerinde ise ağırlıklı olarakçöküntü bölgesi olarak nitelendirilebilecek kesimlerin içinde yapılanonarımlarla turizm ve konaklama tesisleri yer seçmiştir.

Kale’ninkuzey-batısında ise peri bacalarının yoğun olarak yer aldığı doğal karakterikorunmuş bir bölge bulunmaktadır. (Bkz.Analiz Paftası 2: Arazi Kullanımı)

  

II.2.1. Turizm ve KonaklamaTesisleri:

II.2.1.1.Ahbap Konağı :

Konak 1900'lü yıllarda Uçhisar'dayaşayan ve inşaat ustalığı yapan Mevlüt Usta tarafından inşa edilmiştir[2].İki kaya oymalı odası, birer aşevi, mutfak ve samanlığı olan ve UçhisarKalesi'ne nazır bu konak, Cici Ahbap tarafından satın alınmıştır.

1999yılında özellikleri muhafaza edilerek konağın restorasyon işlemleritamamlamıştır. 7 adet kaya oyma, 12 adet Kapadokya Bölgesi'ne has taşlarla inşaedilmiş odası, merkezi ısıtma sistemi, 24 saat sıcak su ve Kapadokya'ya hakimmanzarasıyla önemli bir turizm merkezidir. Odalar gerek kaya, gerekse orijinalKapadokya taşının verdiği özelliklerle, her mevsim sağlıklı bir mikroklimayaratmaktadır. (Bkz. Analiz Paftası 2:Arazi Kullanımı)

II.2.1.2. LesTerrasses D’Uçhisar:

Restore edilmiş konforlu 14odadan oluşan bu otelin 7 odası kaya oyma odadan oluşmaktadır. 14 adadan, yeditanesi kaya odasıdır. Oriental barı, bacalı lokantası
Türk ve Fransız mutfağı bulunmakta, 10-30 kişilik seminerler için uygunolanaklar sağlamaktadır.

II.2.1.3.Tekelli Evi Pansiyonu:

Uçhisar’ın batı yamacında, birperi bacasının içine yüzlerce yıl önce oyulmuş mağaraların içine gelenekseltarzda döşenmiş üç odalı bir pansiyondur. Terasından güneşin batışını izlemekve geleneksel ev yapımı ve doğal ürünler servisi yapılmaktadır[3]. 

II.2.1.4.Uçhisar Kaya Hotel:

Güvercin Vadisi’ne bakanyamaçlarda, 1968 yılından beri Club Med tarafından işletilen Kaya Oteli, 73toplam oda, 146 toplam yatak, 1 suit oda, 2 bağlantılı oda, 4 sigara içilmeyenoda, 66 standart odası bulunan kapasitesi yüksek bir tesistir[4]. 120 maksimum kapasiteli bir toplantısalonu, açık havuz, çocuk bölümü, ısıtmalı havuz, Türk hamamı, sauna, masaj, jakuzibulunmaktadır. Balon ile gezi, rehber kiralama hizmeti verilmekte ve çevregezileri yapılmaktadır.

FOTOĞRAF : KAYA HOTEL

II.2.1.5.Kilim (Şişik) Pasion:

Kilim(Sisik) Pansiyon 9 odalıdır. Odalar 2, 3 veya 4 kişiliktir ; hepsi yerelmimariye göre taşlı ve tonozdandır. Çoğu odada direk taştan yontulmuş küçük birşömine vardır. Her oda sıcak su sistemine sahip geniş bir banyo iledonatılmıştır. Altı oda vadilere baktıklarından olağanüstü manzaralı vediğerleri üzüm bağı altındaki çiçekli avluya bakar. (Bkz. Analiz Paftası 2: Arazi Kullanımı)

II.2.1.6.Anatolia Pansion:

Anatolia  Pension Uçhisar’ ın merkezinde bulunur,dükkan ve restoranlara  yakındır.Nevşehir ve Göremeye de ulaşım kolaydır.

II.2.1.7.Hotel Villa Cappadocia:

Kapadokya bölgesinin en güzel bölgesi Uchisar’da,Güvercinlik vadisinin kenarında bulunan otelde, yöresel dokuya uygun odaları vemanzaralı bahçe ve terasları bulunur.

Restoran,otopark, kütüphane, 7 standart, 1private, 2 süit ve 1 çocuk odası ile hizmetverir.Bölge gezileri, balon turları, atlı geziler, treking/yayla turlarısunulan turizm hizmetleridir.

II.2.1.8.Museum Hotel:

Birkaç eski sokağın ve onun taş evlerinin, binlerce yıllık geçmişe sahipkaya-damların, ahırların ve çoban-damlarının restore edilmesi ile ortaya çıkmışolan Museum Hotel, doğa ve insan beraberliğinin sergilendiği yerlerden biridir.Uçhisar’ın kuzey yamacında, Göreme vadisine tepeden bakan, Kızılvadi’yi, Avanosovasını, Ortahisar´ı, Çavuşin’í, Devrent´i, uzaklarda Erciyes’í gören, tümodalardan, terastan, havuzdan ya da restorandan da seyredilebilir.

Sahipolduğu geniş manzara ve yapısı ile bölgenin tarihini yansıtmakla birlikte,otelin tamamına dağıtılmış ve dekorasyon amaçlı sergilenen geleneksel ve antikaeşyalar, sanat eserleri ile Museum Hotel yaşayan bir müze izlenimi vermektedir.Teras teras aşağı inen sokaklarla, tünellerle, kaya oyuntularla, kemerlievlerle, ahşap tavanlı, göbekli evleriyle Museum Hotel, Kapadokya’nın yapısınıyansıtmaktadır. 26 toplam oda, 50 toplam yatak, 2 kral dairesi, 1 balayı odası,8 delux suit, 2 superior oda, 8 suit oda, 26 sigara içilmeyen oda, 1 sultankaya suit, 5 delux kaya suit, 5 kaya suit, 5 standart oda, 5 geleneksel kemerliodası bulunur.

II.2.1.9.Karlık Evi

GelenekselAnadolu kültürünü yaşatan en önemli unsurlara sahiptir.20 taş odadanoluşmaktadır. Her oda farklı dekore edilmiş ve modern donanımlarla donatılmıştır.50 toplam yatak, 4 özel oda, 15 suitoda, 1 özürlü odası, 1 sigara içilmeyen oda. Bahçe, dağ, tarih manzarasıbulunur.

II.2.1.10.Lale Saray Otel

LaleSaray oteli, 3 adet eski Kapadokya evinin ve tarihi bir yapının  restoreedilmesiyle oluşturulmuş 14 oda bulunmaktadır. Otelin bir bölümü, 1200 yılöncesine kadar Hıristiyan’ lar  tarafından da  kullanıldığıgörülmektedir. Lale Saray Otel 14 toplam oda, 35 toplam yatak, 2 süit oda, 13standart oda kapasitelidir. 45 kişilik  1açık restoran, 35 kişilik 1 kapalı restoran, Türk Mutfağı vardır.

II.2.1.11.Buket Hotel

BuketHotel'in konumu, Uçhisar Kalesi'nin yanında, Erciyes Dağı'na bakan, geniş birbahçenin ortasında bulunmaktadır.

Tesis,35 kişilik kapasitesiyle, bölge mimarisinin tipik özelliklerini yansıtan, kayave kemerli 15 odadan oluşmaktadır.

II.2.1.12.Erciyes Pansiyon

1989yılında Uçhisar kasabasında turizme kazandırılan eski bir ev iken Restoreçalışmaları sonucunda pansiyon işletmesine çevrilmiştir. Konum itibariyle Erciyes dağının çıplak gözle de görülmesinden dolayı da ismini buradanalmıştır.

Tamfaaliyette çalışmakta olan 12 odası mevcuttur. Bunun yanı sıra açık ve kapalıolmak üzere iki restoranı ve ağaçlar arasında doğal bir bahçesi mevcuttur. 

II.2.1.13.Kale Konak  

KaleKonak misafirlerine, restorasyon ve onarımı; kültürel ve mimari geleneğiyansıtan bir ortamda gerçekleşen bir Uçhisar evinde, hizmet verir.

Kalekonak, aşağı ve yukarı kısım olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. Farklısokaklara iki ayrı kapıdan çıkılan bölümlerin biri diğerine bir taş merdivenlebağlanmaktadır.

Aşağıevde   biri süit, ikisi kayadan oyma, diğeri taş kemer olan, her biribanyolu 3 oda (Güvercinlik, Saz damı, Üzüm damı), mutfak ve bir oturma odasımevcuttur.
Yukarı ev  ikisi taş kemer, her biri Kapadokya manzaralı ve banyolu 3 oda(Samanlık, Kaya süit, Kemerli dam), oturma odası, mutfak, divanhane ve terastanoluşuyor. Divanhane ve  teras konağın her iki bölümünün de ortakkullanımına sunulmuştur.

II.2.1.14.  1001 Gece Otel

OtelPeribacalarının vadilerin ve Erciyes Dağının manzarası arasına eski kaya evler vegüvercinlikler içine kurulmuştur. Kapadokya bölgesinin panoramik seyir noktasıdurumunda olan Uçhisar Kalesi'nin eteğinde doğayla ve tarihle iç içe; büyük birbahçeye, teraslara ve Kayadan Oyma odaları ile hizmet vermektedir. 1001 gecebahçesi her biri birinden farklı büyüklükte ve farklı şekillerde olan 10 adetkaya odası ile hizmet vermektedir. Bölgede “Tüf” denilen doğal volkanik kayadanyapılma odaların en büyük özelliği yaz kış içerideki sıcaklığın 15 – 20 derecearasında sabit kalmasıdır.

II.2.2. Peribacaları ve KonutDokusu

Kapadokyabölgesinin üç büyük kaya yerleşiminden biri olan Uçhisar Kalesi’nin (diğerleriOrtahisar ve Ürgüp kaleleri) Roma döneminde mezarlık olarak kullanıldığıbilinmektedir. Anadolu’nun Persler’in istilasına uğramasından sonra adı geçenkaleler yerleşim amaçlı kullanılmışlardır. Halk, saldırılardan korunmak içinvadilere hakim ve koruması daha kolay olan bu kaya kitlelerine sığınmıştır.Oyulması mümkün olan bu doğa oluşumlarını ihtiyaçlarına göre şekillendirerekuzun yıllar bu oluşumların içinde yaşamlarını sürdürmüşlerdir.

Kaleninzamanla ihtiyaca yetmemesi nedeni ile gelişen nüfusun iskân ihtiyacıGüvercinlik Vadisi’ne uzanan doğu ve güney yamaçlarına yapılan yeni oymamekânlarla karşılanmaya başlanmıştır. Peribacaları oyularak çok amaçlı olarak(konut, depolama, hayvan barınağı vd) kullanılmıştır. Bu da peribacalarındabazen geri dönüşü olmayan tahribatlar oluşturmuştur.

Bubölgedeki kayaya oyma yerleşimler meyilli yamaçlar ve düşey geçişlerbirbirlerine çeşitli kotlardaki mekânlarla bağlanmıştır. Kayaya oyularakyapılan bu yerleşimlerin giderek basit taş yapılara dönüşmesi 15. yy sonları ve16. yy başlarında başlamışlardır. Osmanlı yönetiminin yöreye hâkimiyetininkesinlik kazanması başlıca etkendir. Evler tamamen kaya oyma mekânlar üzerineyöreden çıkarılan çeşitli taşlar kullanılarak yapılmıştır.

FOTOĞRAF : PERİ BACALAR OYULARAKOLUŞTURULAN YAŞAM MEKÂNLARI

Evlertamamen taş kullanılarak oluşturulmuştur. Yapı tekniği taş duvar kemer vekemerli tonozdan oluşmuştur. Kapadokya ‘da gelişen taşı kullanma tekniği vegeleneksel yapı teknolojisi Uçhisar’da da kendini göstermiş, gerek planşemaları ve gerekse yapı elemanları olarak muntazam ve süslemeli evler ortayaçıkmıştır. Arazi yapısından dolayı evlerin yapılışı ve plan şemasındaçeşitlilikler göstermektedir.

II.3. UçhisarGeleneksel Konut Dokusu, Yapı Malzemeleri ve Yapım Sistemleri, MimariÖzellikler

UçhisarKentsel Sit Alanı sınırları içinde kalan geleneksel kent dokusu incelendiğinde,jeolojik oluşumunun bu yapılaşmayı doğrudan etkilemiş olduğu görülmektedir.

Tarihtenbu yana Kale veya Hisar olarak isimlendirilen kale oluşumu kentin merkezinitanımlamaktadır. Sosyal yaşam ile ilk odağı da burasıdır. Çünkü ilk yerleşimtüm Kapadokya’da olduğu gibi bu kaya kütlesinden oluşmuştur (Bkz. Perspektif 1).

Uçhisarkalesi etrafında yapılanmış olan tarihi evleri incelediğimizde Kapadokyayöresindeki yerleşim alanlarında görünen geleneksel ev mimarisiyle ortak birçokyön saptamak mümkün olmaktadır.

Herşeyden önce kullanılan yapı malzemeleri aynıdır. Sadece çevreye bağımlı olanufak değişiklikler söz konusu olabilir. Özellikle taşlar bu durumdadır.Taşların renkleri, sertlik dereceleri bölgeye göre farklılıklar gösterebilmektedir.Ahşap döşemede genelde kavak ve katran ağacı; pencere dolap kapağı  kapı kanatları, döşeme ve tavan kaplamalarında çam ağacı kullanılmıştır.

Ortakolan bir hususta yapı tekniğidir. Yörede kullanılan taş yapı sistem ve tekniğiaynen Uçhisar’da da uygulanmaktadır. Sadece taş süslemelerinde bazıdeğişiklikler gözlenmektedir. Bu değişiklik ve çeşitlilik, yörede çalışanustaların tarz ve üsluplarından kaynaklanmaktadır.

Kayaoyma (kaya dam) şeklinde oluşan yerleşim kent merkezinden 95 mt yüksekliğinde ve9.000 m2alanı kaplayan bu ana kütle içinde, yatay katmanlar ve düşey bağlantılarşeklinde oluşmuştur. Özellikle koruma amaçlı kullanılması ve ona göre teçhiz edilmesibu ana kütlenin 15 yüzyıla kadar kullanılmasına sebep olmuştur.

Dahasonra kaya oyma mekânlar özellikle Kalenin güney doğu cephesindeki GüvercinlikVadisine bakan yamaçlara yayılmaya başlamıştır. Kuzey batıda ise  Peribacalarına  sıçramıştır. Güney yamaçları ise doğalmanzarayı görmesi ve doğu-güney-doğu yamaçlarının mikro-klimatik nedenlerleyerleşime uygunluğu açısından yerleşim dokusu burada yer seçmiştir  (Bkz.Perspektif 2).

16.yy sonlarında ve 17. yy da kaya oyma mekânların önlerine ve üstlerine yörenintüf yapısından elde edilen kesme taşlarla kemer ve tonoz kullanılarak mekânlaryapılmaya başlamış ve ortaya bugün korumaya çalıştığımız özgün şehir dokusu ve konuttipleri çıkmıştır.

FOTOĞRAF : HİSAR’DAN TARİHSEL BİRGÖRÜNÜM

Sokaklaryamaçlara paralel istikamette oluşmuş ve bu sokaklar arasında kalan kotfarklılıkları çok dikkatli bir biçimde kullanılarak evler oyularak oluşturulmuştur. (Bkz. Analiz Paftası 1: Doku-Yapı-Sokakİlişkisi)

Konutlargenellikle alt kottan duvarlarla çevrilidir. Avluya geniş bir kapıdangirilmekte, avlu etrafında yer alan kaya oyma mekânların üzerine bir yönde tekkatlı, onun iki katlı mekânlar konulmuştur. 2. katlar daima arkasındaki yapınınmanzarasını kapatmayacak şekilde yapılandırılmıştır. 

PERSPEKTİF 1 : UÇHİSAR GÖREME SOKAK’TAN HİSAR GÖRÜNÜMÜ(Çizim A. Fuat TEK)

PERSPEKTİF 2: UÇHİSAR GÜNEY YAMAÇLARI GÖRÜNÜMÜ(Çizim A. Fuat TEK)

1.kat ise diğerinin terası olarak kullanılmıştır. Bu mekânlara arkadan çıkan taşmerdivenlerle ulaşılmaktadır.

FOTOĞRAF: GELENEKSEL KONUT DOKUSU– TOPOĞRAFYA UYUMU

Sonuçtatopografyaya uyumlu, manzarayı gözeten ve genel olarak kuzey rüzgârına kapalıbir geleneksel kent dokusu oluşmuştur.   Avlularıngerisinde oluşan oyma mekânlara ihtiyaç oldukça yenileri eklenmiş olması,arazinin kullanımını girift ve karmaşık bir duruma sokmuştur. Çoğu kez bu mekânlarüst kottaki sokak veya evlerine (alt kotlarında) içlerine kadar girmiştir. Budurum şu anda mülkiyet haklarını içinden çıkılmaz bir duruma sokmuştur. Oyuntu mekânlarınzaman zaman çakışması veya dış aşınmalar dolayısıyla yıpranmayla çökmelereneden olmuş ve üst yapılarında bozulmalara neden olmuştur. Bu yapılaşmalarzaman zaman peribacaları ile iç içe ve hatta üst üste gelişmiş, peri bacalarıda yaşam ve depolama mekanları olarak kullanılagelmiştir.

FOTOĞRAF : PERİBACALARI VETERKEDİLMİŞ KONUT DOKULARI

Yöredetaş ustalarının maharetli statik ve estetik anlayışlarının çok gelişmiş olmasıçok iyi çözümler de ortaya çıkarmıştır. Bu çözümlerin yanı sıra cephe ve mekâniçleri,  yapı elemanlarının bezemeleri deözellik göstermektedir. Çok olmamakla birlikte bazı evlerin cephelerinde özgüntaş oyma süslemeler dikkati çekmektedir. Çok kesin olmamakla birlikte, planşema genelde 2 veya 3 tiptir. Arazinin dik olması ve kütlelerin yamaç boyunatertip edilmesi arazinin kullanımındaki çeşitlilik çok standart plan şemanınoluşumunu engellemiştir. Genelde avlu ve etrafındaki kaya oyma mekanlarınüstünde oluşan 1 veya 2 katlı mekanlardır. Genelde alçak tek mekan 2. katınterasını teşkil etmektedir.    

Tandırdenilen yemek pişirme veya yemek mekanı, ahır ve tuvalet zemin kat kotunda veavlu etrafında yer almaktadır. Üst katta tonozlu bir oda veya merdivenleulaşılan bir eyvan yer alır, divanhane denilen önü açık kemerli olan bölümünher iki yanında birer oda yapılmıştır. Genelde avluya veya sokağa bakancephelerinde 2 adet dikdörtgen pencereler yer alır. Pencere söveleri lento vedenizlikleri sert taştan (kara taş) teşkil etmiştir ve demir parmaklıklarlagüvenlik altına alınmıştır. Doğramalar ahşap olup, kanatlıdır. Oda kapılarıahşaptır. Genelde bir merdivenle çıkılan arka duvarına yakındır. 

Kemerlerinoturduğu yan duvarlarda iki kenar arasında dolap nişleri veya ocak yer alır.Zemin kaplaması taş olup, bazı yapılarda tahta kaplanmıştır. Çatı örtüsügenelde taş kemerlerle yapılmış taş tonuzdur ve dam yörede çıkan killi toprağın sıkıştırılmasıyla suya geçirimsiz halegetirilmiştir. Bazı yapılarda hem 1. kat döşemesi hem de  üst kat örtüsü yuvarlak kesitli ağaçlarınkısa yönde taş duvarlar üzerine dizilerek örtülmüş  ağaçların üzerinde ağaç örgü hasır veya kurudal yapraklarla örtülmüş ve üsttü killi topraklarla doldurularak suya karşıgeçirilmez hale getirilmiştir. Düz damın su akıntıları çörtenler sayesindeyapının dışına atılmıştır.

II.3.1. Yapı Malzemeleri:

Uçhisardoğal, tarihi ve kentsel sit alanı içindeki geleneksel nitelik taşıyanyapıların hemen tümü yerli malzeme olan “TAŞ” ‘tan yapılmıştır. (Bkz. Analiz Paftası 3: YapıMalzemesi-Tekniği-Niteliği)

Gelenekselkonut mimarisinde kullanılan başlıca yapı malzemesi başta taş olmak üzere,ahşap, alçı, kireç, kum, toprak, demir ve boyadır.

Yapılarınyapımında, süslemesinde, taşıyıcı elemanlarında, döşemelerinde, sütun, başlıkve kemerlerde taş malzeme çeşitleri yaygın olarak kullanılmıştır. Yeni yapılanyapılarda özellikle 1960 sonrasında betonarme, kiremit, tuğla vb dokuya aykırıolan malzeme ve tekniklerin geleneksel dokuya ve yakın çevresine girdiği ve dokuyubozduğu gözlenmektedir.

FOTOĞRAF : YENİYAPILAN YAPILAR ve BOZULAN MİMARİ DOKU

  

Yöreninvolkanik karakterli bir yöre olması nedeniyle çeşitli taş ocakları Uçhisar’ayapı malzemesi sağlamaktadır. Yörede yaygın olarak kullanılan taş isimleri;yonu taşı, ispile taşı, Karataş, kevek taşı, kireç taşı vd. . (Bkz. Analiz Paftası 3: YapıMalzemesi-Tekniği-Niteliği)

FOTOĞRAF : TAŞ YAPIMALZEMELERİ ve TAŞ İŞÇİLİĞİ

YonuTaşı: Hemen her türlü yapı işlerinde kullanılan ve yörede “yonu” adını alantaşlar civardan çıkarılan volkanik tüflerdir. Volkanik tüfler taş ocaklarındatoprağın 1-2 metrealtına yayılmış durumda bulunurlar. Son derece yumuşak ve darbeye dayanıklıolan taşlar, ocaktan çıkarılırken 40 cm eninde 90-110 cm boyunda olacak şekilde kabaca normlaştırılır[5]. 

Taşlar zamanla hava ve su ile temas ederek sertleşirler. Bu sertleşmeiçlerindeki suyu bırakmalarından kaynaklandığı için taşlar daha da hafifler vedarbeye karşı dayanıklı bir hale gelir. Ebatları genellikle 25-30 cm x 75-100 cm kadardır. İstenirsedaha farklı ebatlarda da temin edilebilmekte, Uçhisar ve çevresinde eskiyapıların tahribinin çok olmasından dolayı çıkma tabir edilen eski yapımalzemesi de rağbet görmektedir.

YONU TAŞI :

Yonutaşının evlerde kullanılan cinsi beyazımtrak olanlarıdır. Hafif kırmızı ya dagrimsi olan renkleri ise daha çok anıtsal eserlerde kullanılmıştır. İşlenmesikolay, hafif ve darbeye dayanıklı olan yonu taşları yağmur suyundan çok çabuketkilenmeleri açısından olumsuzdurlar.

İSPİLE TAŞI :

Genellikleevlerin içinde döşemelerde, avlu ve sofa zeminlerinde kullanılan bu taşaşınmaya dayanıklı, hafif kırmızı renkte volkanik bir tüftür. Yörede sal taşıda denilen bu taşlar plaklar halinde kesilir. İşlenmiş bir plak’ın boyutu genelolarak 40-45x100-120 olmakla birlikte farklı boyutlarda da olabilir.Kalınlıkları 6-8 cmolan taşlar, avlular ve döşemelerde alta konulan çamur harca yerleştirilerekdöşenirler. Salların altındaki çamur harca yörede pişirik denir ve killitopraktan yapılır. Bazı evlerde kırmızı ve gri renkteki taşların verev olarakyerleştirilmesiyle değişik formlar elde edilmiştir.

KARA TAŞ :

Binalardasu basman olarak genellikle 50-100 cm yüksekliğe kadar karataş kullanılmış, bazı yerlerdeüzeri sonradan sıvanmıştır. Siyah renkli ve bazalt türü olan bu taşın yağmurave aşınmaya karşı çok dayanıklı olması nedeniyle yapıların temelleri, temeleyakın kısımları, aşınmadan etkilenecek bölümleri hep bu taştan yapılmıştır.Karataş ayrıca cadde ve sokaklarda döşeme kaplaması olarak da kullanılmaktadır.

KEVEK TAŞI :

Belirlibir ocaktan çıkartılmayan taşlar sellerle beraber suyun üzerinde yüzerek gelir.Sular çekildikten sonra toplanır. Son derece hafif olan taşlar tavanlarda vedöşemelerde kullanılır. Sünger Taşı da denilen bu taşlar delikli oldukları içinbir miktar su alabilirler. Taşın bu özelliğinden yararlanmak için tavanlardaveya döşemelerde kirişlerin üstüne ve toprağın altına konur, böylece topraktansızan suları emerek ahşaba geçmesini önler. Zamanla sular buharlaştığındanahşabın çürümemesi için iyi bir izolatör olarak kullanılmaktadır.

ALÇI TAŞI :

İnşaatlardaharç olarak kullanıldığı gibi sıvalarda da kullanılmıştır.

KİREÇ TAŞI :

Yaygınolarak bulunan bu malzeme genellikle sıva içinde kullanılır.  

 AHŞAP :

Taşıyıcıamaçlarla kullanılan ahşap genellikle döşeme ve çatılarda kiriş, direk vepayanda olarak kullanılmıştır. Ahşabın uzun boyları evlerdeki geniş açıklıklımekanların rahat bir şekilde geçilmesine olanak vermiştir. Döşeme ve kirişlerdefaha çok köknar kullanılmıştır.

Ahşapince işlere oymaya elverişli bir malzeme olduğundan yapılarda dekoratifamaçlarla da kullanılmıştır. Pencere kepenklerinde, kapılarda, odazeminlerinde, tavanlarda, dolap (yüklük) lerde, duvar kaplamalarında,sedirlerde, doğramalarda ahşap malzeme kullanılmıştır.

Buradakullanılan ahşap cinsi “katran” denilen bir tür Toros Çamı’dır. İlk zamanlardayumuşak olan bu ağaç çok rahat işlenir. Zamanla kuruyarak sertleşir vekızarmaya başlar.

MADEN :

Uçhisaryapılarında maden olarak demir ve bronz malzeme kullanılmıştır. Bronz malzeme,daha çok döküm olarak kapı tokmaklarında ve tutamaklarında kullanılmıştır.Demir malzeme ise; işlenmiş olarak genellikle pencere parmaklıklarında, balkonve merdiven korkuluklarında, kapı menteşeleri, kapı kilitleri, kapı tokmaklarıve çiviler olarak yapımda kullanılmaktadır.

II.3.2. Yapım Sistemleri:

II.3.2.1. Yığma Sistem

1. Taşıyıcı Sistem Ögeleri :

Uçhisar’datemel sistemleri sağlam zemin olan kaya zemin buluncaya kazıldıktan sonra yapıtemel sistemi yapılır. Kaya zemin üzerinde yer alan yapılarda duvarlar, kayadanoyularak oluşturulan dayanaklar üzerinde yer alır. Eğimli kaya zeminlerde ikiuçtaki kotlar arasındaki düşük kottaki zemin toprakla doldurulur, yüksekkottaki zemin ise oyularak düz zemin elde edilir. Dolgu toprak önüne istinatduvarı çekilir. Düzeltilmiş zemin üzerinde su basman seviyesine kadar temelyapılır. Eğimli kaya arazide yapılar, zemin toprakla düzeltilmiş ise doğrudankaya zemin üzerine oturur. Yüksek kot düşük kota kadar oyulur ve düzeltilmişolan kaya zemin üzerinde doğrudan yapı duvarları çıkılır. Eğimli kaya zemindebinanın oturacağı kotlar çok farklı ise düşük kottaki zeminden bina tonozlarlayüksek kota kadar yükseltilir. (Bkz.Analiz Paftası 3: Yapı Malzemesi-Tekniği-Niteliği)

Düzarazilerde ise, yapının duvarları doğrudan düzeltilmiş kaya zemin üzerineotururlar. Düz arazide genellikle kayalar oyularak duvarların altında süreklidayanaklar oluşturulur.

2. Duvar Türleri :
• Kesme taş duvarlar (min 22 cm, ortalama 60 cm)
• Moloz taş duvarlar (Ortalama 60 cm)
• Bir yüzü kesme, bir yüzü moloz taş duvarlar (ortalama 70 cm)
• İki yüzü kesme taş, arası taş parçaları ve çamur karışımı dolgu (ortalama 70 cm)

Bazıkesme taş duvarlarda bağlayıcı olarak doğal alçı kullanılmıştır. Genellikleduvarlarda bağlayıcı eleman olarak şırlaz denilen volkanik toprakla oluşturulansulu harç kullanılmıştır.

II.3.3.Konut Mimari Özellikleri

Uçhisarkonut mimarisinde yapı yapım sistemleri ve mimari özellikler ana başlıklarhalinde aşağıda verilmiştir:

 

II.3.3.1.  Temel 

Evlerintemelleri tabii zemin olan kayanın üzerinde oluşturulmaktadır. Yapınınoturtulacağı zemin önce terazisinde tesviye edilmektedir. Düzeltme sırasındayamaca gelen düşük kısımlar taş ve kaya toprağı ile doldurularak sıkıştırılmaktadır.Taban seviyesi yamaca doğru 1 - 2 cm meyilli olarak ayarlanmakta, böylece yapı geriyedoğru yamaca yaslanmaktadır.  Temelduvarları bu düzeltilmiş zemin üzerine örülmeye başlanmaktadır.

II.3.3.2.Duvarlar

Temeldeüst örtü olan tonozun basacağı iki yan duvar ortalama 60-70 cm kalınlığında boşluksuzörülmektedir. Kullanılan taşların boyutları 60-40-25 cm olduğundan dış ve içduvar olarak tek sıra halinde örülen duvarlar yer yer dikine konan taşlarlabirbirine bağlanmaktadır.

Tonozunana iskeletini oluşturan kemerler zeminden yaklaşık bir metre kadar yükselenyan duvarlar üzerinde kurulmaktadır. Ana taşıyıcı görevini gören bu elemanlaryaklaşık 3-3.5 maçıklığında olup, yükseklikleri mekanın durumuna göre 2.6-3.0 m yi bulmaktadır.

Duvarlarkesme taş olup derzsiz olarak örülmektedir. İçte ve dışta tonoz boyunca teksıra halinde örülen duvarlar yer yer birbirine bağlanmaktadır. Dış ve iç duvararasında duvar yükseldikçe ortaya çıkan boşluklar, moloz taş parçalarıyla vealçı kumu ile alçı şerbeti karışımı bağlayıcı bir harçla ( şilez ) doldurulmaktadır.Evin diğer bölümlerinde kullanılan duvarlar genelde 25 cm kalınlığında tek sırakesme taşla örülmektedir. Tüm duvarlar içte ve dışta sıvasız olarak bırakılmaktadır.Bazı evlerde özellikle oda duvarları, içten kireçle boyanmıştır.

II.3.3.3.Döşeme

Evlerdegenellikle iki çeşit döşeme çeşidine rastlanmaktadır. İlki, tonozla kapatılan mekânlarındöşemeleri; tonozun üstü doldurulduktan sora taban düz plak kesme taşlarlakaplanmaktadır. Taban dışa açıksa (divanhane ) koyu bordo renkli sert bir taşlakaplanmaktadır. Oda içleri taş olup, özellikle üst katta yer alan oturma veyatma odalarında tahta ile kaplanmaktadır.

II.3.3.4.Avlu

Gelenekseldoku içersinde yer alan yapıların çoğunda evler küçük olsa da bir avluyasahiptir. Çok az eve sokaktan doğrudan girilmektedir. Avlu plan tipolojisinintemel unsurudur. Her evin orijinini teşkil eden kaya damlar (kayaya oyma mekânlar)avluya açılmaktadır. Bu mekânlar mutfak, ahır, depo ve tuvaletlerdir. Evlergenelde yamaca dik ve kademeli olarak inşa edildiğinden, üst ve alt kotta yeralan sokakla olan ilişki, avlu sayesinde olmaktadır. 

Sokak cephelerinden 2.5mtyükseklikte duvarlarla çevrili avlu, içe dönüklüğü yani mahremiyeti sağlamaktadır.Aynı zamanda ortak servis alanıdır. Üst kattaki mekân ve odalara avludan çıkanmerdivenlerle ulaşılmaktadır. Aşağı kottaki sokaktan avluya çift kanatlı büyükbir kapıdan girilmektedir. Kapının söveleri ve lentosu yekpare olup sert taştanyapılmaktadır. Sövelerin üstünde yer alan profilli birer taş geniş açıklıkyönünde konsol teşkil ederek lento taşına daha iyi mesnet oluşturmaktadır. Kapıgenişliği yaklaşık 150 cmcivarındadır. Kapı kanatları çift olup ahşaptan yapılmıştır. İçerden kalınahşap sürgülerle kilitlenmektedir.

 Zengin evlerde kapıların dış yüzlerindedövme demirden yapılmış mandal, kabara ve rozetlere rastlanmaktadır.

Avluduvarları kesme veya moloz taşla örülmüştür. Eyvanların avlu kotunda cephelerigeniş bir kemerlerle bitirilmiştir. Üst kat cephelerinde ise ya yüksekçe birpencere doğraması veya süslü elemanlarla bezeli 2 kolonlu 3 lü kemerle teşkiledilmiştir. Bu üçlü kemer yapıya etkileyici bir güzellik kazandırmaktadır.

Avludayer alan tuvalet genelde sokak yönündeki duvara dayalı olup zeminden 3,4basamak yüksektedir. Tuvaletin altında oluşan hacım atıkların toplandığıhazneyi oluşturmaktadır (cehennemlik) Hazneden dış duvara açılan kapaksayesinde atıklar temizlenmektedir. Avluya açılan mutfağa tandır adı verilir.Eyvan şeklindeki mekânın gerisinde kayaya oyma depolar ve kışlık mutfak yeralır. Önü avluya açık olan eyvanın ortasında yere gömülü tandır denilen ocakyer alır. Yan duvarlarda erzak oyukları, üzüm sıkmak için hazneler ve yalaklar bulunur.Kayaya denk gelen tavandan yukarıya açılmış duman ve hava bacaları bulunmaktadır.Bazen bu bacalar üst kottan geçen yolların kenarlarına açılmaktadır.

II.3.3.5.Divanhane

Genelolarak üst katta odaların arasında yer alan ve önü açık olan kemerli mekânadenilmektedir. Buraya önden sahanlıkla veya geriden taş merdivenle ulaşılır.Her iki yanında yer alan odalara tek kanatlı kapılardan girilir. Bazı büyük vezengin evlerde zemini taşla kaplı olan eyvanın ön cephesinde üç kemerle biter.Ortasından iki yuvarlak kolonla bölünen kemerler dıştan taş oyma süslü bordürleçevrilmiştir. Kolon başlıkları da yöresel motiflerle süslüdür. Bazı evlerde butür açıklıklar daha sonra içerden doğramayla kapatılmıştır.

II.3.3.6.Odalar ve Pencereler

Duvarlarıtavan ve döşemelerinin nasıl olduğu hakkında diğer bölümlerde anlatılan odalarınpencereleri, genelde ön cephedeki dış duvarda yer alır ve sokağa bakar. Eskigeleneksel ev tiplerinde bu pencereler yan yana olup ikizdir. Boyutlarıyaklaşık 70/130 cm civarındadır. Dış cephede söve ve lento taşları oyma motiflerlebezenmiştir. Bu taşlar bazı evlerde sert taştan yapılmış olup, duvar yüzeyinden5 cmkadar çıkmaktadır. Pencere söveleri yerlerine yerleştirilirken aradaki boşluğayuvarlak demirden yapılan kafes şeklinde parmaklık konmuştur. Pencere açıklığıiçerden ahşap doğramayla kapatılmıştır. Pencerenin yanlara açılan iki kanadı mevcuttur.Sokak köşelerinde çıkmaları olan bazı evlerde ön cephe duvarının sokağı yandangören yan duvarının köşesinde de tek bir pencere yer almaktadır. Oda yanduvarlarında kaburga kemerlerin çıkıntıları arasında kalan boşluklarda ocak, dolap,kemerli niş, lambalık gibi mimari elamanlar bulunmaktadır. Taştan yapılmış veoymalarla süslenmiş olan bu elemanlar mekâna dekoratif olarak katkıda bulunmaktadırlar.Odaların cephe duvarlarının karşıtı olan duvarlarında herevde olmasa da, duvara oyulmuş veya yapılı duvarın gerisinde oluşturulmuş gusülhanelererastlanmaktadır.

II.3.3.7.Merdivenler

Evlerinbüyük çoğunluğunun kotlu parseller üzerinde yapılmış olması evlerin birdenfazla katlı olması, merdivenin önemini arttırmıştır. Hemen hemen her ev, birveya birden fazla merdivene sahiptir. Tüm merdivenler yekpare taş olup biruçları sağlam duvarın içine yerleştirilmek ve bir biri üstüne oturtturulmaksuretiyle inşa edilmişlerdir. Bu yüzden duvar boyunca devam eden basamaklarköşelerde kare sahanlıklarla yön değiştirmektedir. Basamakların serbest uçlarıiçe doğru kavisli oymalarla kafa çarpmalarına karşı yumuşatılmış olup, aynızamanda estetik hale getirilmiştir. Genelde merdivenlerin yanlarında korkuluk yoktur.Bazı evlerde ferforje bazılarında da ahşap korkuluklara rastlanmıştır.

II.3.3.7.Taşıyıcı Kemerler

Mekânıtonozla örtmek için öncelikle taşıyıcı kemerler oluşturulmaktadır. Daha çoksivri kemer tarzında yapılan bu elemanlar tahta kalıp üzerine 60 – 40 - 25 cm ebadlarındaki taşlarınyan yana dizilmesiyle inşa edilmektedir. Kilit taşı konduktan sonra kalıplarsökülmekte ve taşlar arkalarından ahşap veya taş kamalar çakılaraksıkıştırılmaktadır.

FOTOĞRAF: TAŞIYICI KEMER VE TONOZLAR

Taşıyıcıkemerler genelde 70-80 cmarayla yapılmaktadır. Tonoz yine yekpare taşların kasnak kemerler üzerine tersyönde dizilmesiyle elde edilmektedir. Kemerler oda yan duvarlarına basmaktaolup, yerden 1.10 ila 1.50 cm yükseklikten itibaren başlamaktadır. Yüksekmekânlarda kemer başlangıcı 2.00 m.yi bulmaktadır. Kemerlerin ortalama açıklığı 3 – 3.50 m. Dir.

II.3.3.8.ÇatıÖrtüsü

Diğergurup evlerde oda tavan ve döşemeleri, taşıyıcı yan duvarlara dar istikamettesıralanan ağaç kütükleriyle oluşturulmuştur. Kullanılan ağaçlar ortalama 20 cm. kalınlığında olup,kavak veya sedir ağacıdır. Yan yana bitişik olarak duvarlara oturtturulankütüklerin üstüne kuru dal ve yapraklar serilmiş olup, onların üzeri de yöredençıkarılan killi toprakla kaplanmaktadır. Bu toprak bazen yalın olarak bezen deiçine bezir ve pamuk kıtığı karıştırılarak sıkıştırılmakta ve suya karşıgeçirimsiz hale getirilmektedir. 

Bozulan yüzey zaman zaman loğ denilensilindirik bir taşla sıkıştırılarak düzeltilmektedir. Düz dam denilen çatınınsu meyilleri çörtenlere doğru yönlendirilmiş olup, toplanan sular bu yoldan dışarıatılmaktadır. Ağaçlarla örtülü odaların tavanları (depo, mutfak vb.) servisamaçlı ise olduğu gibi bırakılmaktadır. Oturma odalarında ise ekseri ahşaptahta ile kaplanmaktadır. Tahtalar 20,25 cm eninde olup, uzunlamasına çakılmaktave derz aralıkları alttan ağaç çıtalarla kapatılmaktadır. 

II.3.3.9.Bacalar

Geneldeevlerin bacaları basit olarak inşa edilmiştir. Dam seviyesinden ortalama 70 – 100 cm yükseklikte olupüzerlerine konulmuş yekpare taş bir plak ile örtülüdür. Duman dört yandanbırakılan 15x15 cm kare şeklindeki deliklerden dışarı çıkmaktadır. Bazı evlerdekare bacanın üzerine pişmiş topraktan yapılmış bir boru konmuştur.

II.3.4.Mimari Değerlendirme ve Korunmuşluk Durumu

Korunmuşlukdurumu paftasını oluşturmak için öncelikle yeni bir çalışma alanı saptanmıştır.Mevcut kentsel sit alanı, geniş bir alanı kaplayan doğal sit alanının daiçerisinde kaldığı için çalışma ve gözlemler daha geniş bir alana yayılmıştır.

Bualan, Kuzey ve Kuzeybatıdan Uçhisar- Göreme-Ürgüp Karayolu’na, Güney ve GüneybatıdanGüvercinlik Vadisine, Batı ve Kuzeybatıdan Belediye Meydanı ve MezitoğluSokağı’nın kırsalla birleştiği noktaya kadar uzanmaktadır. Yapılan çalışma bualan içerisinde kalan tüm kullanılan ve terk edilmiş yapıları kapsamaktadır. Bualan içinde geleneksel dokunun parçası olan bütün yapılara Ekte sunulan TespitFişi uygulanmıştır.

Buyapıların çoğunluğu ev olarak iskan edilmiş olup bir kısmı ticari mekan(dükkan, ofis, iş yeri) olarak kullanılmaktadır. Bunların dışında Cami, ResmiKurum yapıları da yer almaktadır. (Belediye, okul, kütüphane, vb.)

Özellikle,Planlama aşamasında koruma kararlarına temel teşkil edecek olan özgün yapıelemanlarının ve plan tiplerinin ne kadarının korunmuş olduğu, strüktürelolarak ta şu an ne durumda oldukları saptanmıştır.

Buçalışmalar yapılırken yapıların sahip olduğu mimari öğelere bakılmış veaşağıdaki mimari ve çevresel öğeler değerlendirilmiştir:

1. Yapının nitelikli olup olmadığı, yani özgün ve yöresel, mimari elemanlarınınzenginliği,
2. Kültürel olarak çevreyle olan uyumu ve gabarisi,
3. Cephe süslemeleri, cephe çıkmaları, silmeler, fritzler,
4. Yapı malzemelerinin özgünlüğü,
5. Yol-avlu ilişkileri, duvar yapısı - avlu girişleri ve kapıları,
6. Bina cepheleri, pencere düzenleri,
7. Merdivenler,
8. Çatı örtüleri,
9. Teraslar ve müştemilat.

Bugözlemlerin değerlendirilmesi sonucunda, korunmuş, bozulmuş ve değerinikaybetmiş yapılar (niteliksiz) saptanmıştır. (Bkz. Analiz Paftası 4: Korunmuşluk Durumu)

Alaniçerisinde yeni yapılmış veya halen yapılmakta olan çok sayıda yapısaptanmıştır. Bunların bir kısmı koruma kurulları denetiminden önceyapılmışlardır. Betonarme, karkas veya betonarme yığma olarak inşa edilen bubinalar, taşla kaplı olmalarına rağmen, gerek kitleleri, gerekse pencereboyutları, balkonları, demir parmaklık ve kapılarıyla dokuya aykırı bir özellikgöstermektedirler. Bu tür yapılar, Belediye, Belediye karşısı ile Kesek Meydanıçevresinde yoğunlaşmıştır. Bir kısım, çok kalitesiz ve düzeysiz olan bir grupyeni yapılar, plan ve cephe tipolojisi uygun olmayan yapılar grubuna alınmıştır.

Yeniyapıların önemli bir bölümü ise, yakın yıllarda yabancılar ve turizm amaçlıturizm amaçlı gruplar tarafından alınıp restorasyon projeleri, KorumaKurulu’nca onaylamak suretiyle inşa edilmiş binalardır. Bir kısmı tamamlayıcıanlamda yeniden yapım olmasa da eski dokuya uyumu, geleneksel mimari elemanlarkullanılmış ve benzer malzemeyle inşa edilmişlerdir.

Butip yapıları ‘’Plan Ve Cephe Tipolojisi Eski Dokuya Uygun Yeni Yapılar’’başlığı altında toparlanmıştır. Yukarıda açıklaması yapılan korunmuşluk durumupaftasının ışığı altında yapı değerlendirme paftasının başlıklarıoluşturulmuştur.

Buanaliz çalışmasında, yapılar sahip oldukları plan ve kütle karakterlerini,özgün yapı elemanlarının ve süslemelerinin zenginliğine göre aşağıdaki gruplamayapılmıştır; (Bkz. Analiz Paftası 5:Yapı Değerlendirme)

1-  TescilliYapılar:

Yöreninen güzel mimari örneklerini gerek plan gerekse öğeleri ve süslemeleri muhafazaetmiş yapılardır. Sayıca az olmakla beraber en özgün ve zengin yapılardır.

FOTOĞRAF: GÖREME SOKAKTA TESCİLLİ YAPILARA ÖRNEK

2-  Tescile DeğerYapılar:

Halentescilli yapılara çok yakın değerde özelliklere sahip olan yapılar. Buyapıların koruma altına alınması ve taşınmaz kültür varlığı olaraktescillenmesi gereklidir.

FOTOĞRAF: KALE SOKAK No:1 : TESCİLE DEĞER YAPILARA ÖRNEK

3-  Plan Kararıİle Değerlendirilecek Yapılar:

Çalışılanalanın önemli bir kısmı Afet Alanı ilan edildiği için birçok yapı 1970’liyıllarda boşaltılmış ve uzunca bir süre boş ve bakımsız kaldığı için süratle bozulmuştur.Evlerin süratle harabeye dönüşmesinin en önemli nedeni de evlerin sökülerektaşlarının ya sahiplerince yeni imar bölgelerine taşınarak yeni evlerininşasında kullanılmış olması ya da satılması olmuştur. Böylece birçok yıkıntıhalinde ev grupları bulunmaktadır. Bu yıkıntılar içinde çok güzel ve özgün binakalıntıları ve cephe duvarları halen ayaktadır. Bu tip ev veya evler grubundaplan kararlarına göre değerlendirecek yapı ve yapı grupları olarakbelirlenmiştir.

FOTOĞRAF: KAYABAŞI SOKAKTA PLAN KARARI İLE DEĞERLENDİRİLECEK YAPILARA ÖRNEK

4-  DokununTamamlayıcısı Çevreye Aykırı Olmayan Yapılar:

Diğerbir grupta; niteliksiz diye ayrılan ancak gabarisi, yapısal şekli, kütlelerininyolla ilişkisi, doluluk boşluk oranları kapı ve pencerelerinin ölçek ve tipolarak aykırı olmayan evler gruplanmıştır. Bu grupta bulunan yapılar, basitonarım ve iyileştirmelerle dokuya uyumlu hale getirilebilir ve korunabilirler.

FOTOĞRAF: MEKTEPÖNÜ SOKAKTA DOKUNUN TAMAMLAYICISI OLAN NİTELİKSİZ YAPILARA ÖRNEK

5-  Çevreye AykırıYapılar:

Bugrupta yer alan yapılar geleneksel yapılarla ne plan tipi ve yapı tekniğibakımından, ne de kullanılan malzeme yönünden hiçbir uyum göstermemektedir.Estetik olarak da özelliği olmayan bu tür yapılar yeni yapılmış olsalar bile görselbütünlüğü bozmaktadır.

FOTOĞRAF: YENİ YAPILAN ve ÇEVREYE AYKIRI YAPILARA ÖRNEK

II.4. Uçhisar UlaşımSistemi Analizi

Uçhisarulaşım sistemi kent içi ve şehirlerarası olmak üzere iki ana ulaşım aksı vealan içerisindeki ikinci ve üçüncü derece yollardan oluşmaktadır. Kent içi anaulaşım aksını alanın güney-batısında kalan Adnan Menderes ve Hacı İlbeyCaddeleri oluşturmakta ve bu iki cadde Belediye Meydanı’yla Göreme Caddesinebağlanmaktadır. (Bkz. Analiz Paftası 8: UlaşımSistemi)

Kentiçi ana ulaşım aksının şehirlerarası ana ulaşım aksıyla bağlantısını sağlayanGöreme Caddesi aynı zamanda alan içerisindeki ulaşımın omurgasınıoluşturmaktadır. Alan içerisindeki diğer bir önemli ulaşım aksı Kale’ye erişimisağlayan ve Hacı İlbey caddesinden Kaleye kadar devam eden Çeşme ve Keseksokaklarıdır.

Buiki sokak aynı zamanda alanın iki önemli meydanını; Kesek ve Kale meydanlarınıbirbirine bağlamaktadırlar.

Alandakiüçüncü derece yollar yaya ağırlıklı olup eğimli arazide konutlarınbirbirleriyle bağlantısını sağlamak amacıyla topografyaya uyumlu bir yapısergilemektedirler.  Alan içerisindeayrıca Peri Bacalarına ve kırsal alana açılan patikalar ve tarla yolları dabulunmaktadır. Alanın iki önemli meydanında Kale ve Kesek ve İncirli çıkmazındadüzensiz otoparklar mevcuttur ve alana ilk girişler bu meydanlar ve sokaküzerinden sağlanmaktadır.

II.5. Uçhisar Yol KaplamalarıAnalizi

Uçhisarulaşım sistemi yol döşemeleriyle zenginleştirilmiştir. Asfalt kaplamaşehirlerarası yol olan Göreme-Uçhisar yolunda ve bu yolu kent içine bağlayanGöreme Caddesinde kullanılmıştır. Alanın önemli aksları genellikle parke taşkaplamasıyla döşenmiş, bu döşemelerde hem kesme taş hem de beton taş kaplamalarkullanılmış. Alan içerisinde Kale’ye ve oradan Peri Bacalarına bağlantıyısağlayan Çeşme Sokak, 2. Kale Sokak, Kayabaşı Sokak, Divanlı Sokak, KesekÇıkmazı ve Cici Ahbap Sokak kesme parke taş kaplamasıyla döşenmiş. 

Alana girişisağlayan Adnan Menderes ve Hacı İlbey Caddeleri üzerindeyse kaplama olarakbeton parke taş kullanılmış. A sokağı, Gedik sokağı ve Belediye Meydanı yolkaplamalarında ise Arnavut kaldırımı döşenmiş. Alanın üçüncü derece yolları isegenellikle toprak ve stabilize yollardan oluşmaktadır. Konak sokağı, Mektepönüve Çeşme sokakları ise alanın batısında geleneksel taş kaplamayla döşenmişsokaklardır. (Bkz. Analiz Paftası 9: YolKaplamaları)

II.6. Uçhisar Görsel DeğerlerAnalizi

UçhisarAşağı, Yukarı ve Tekeli olmak üzere üç mahalleden oluşmaktadır. Uçhisar üç blokhalinde yükselen kalesiyle başlı başına görsel odak noktasıdır. Tarihsel konut dokusu,taş işçilikleri, Kale ve çevresi ile tarihi kent dokusunun hemen hernoktasından muhteşem Göreme Vadisi manzarasının seyredilmesi, özellikle Kaleönünden güneşin batışı zengin görsel manzara panoramaları ile Uçhisar önemligörsel zenginliklere sahiptir.

“GörselDeğerler Paftası’’ nda; (Bkz. AnalizPaftası 10: Görsel Değerler)

• Doğal ve tarihi yapısı nedeniyle korumada öncelikli alan sınırı,
• Peri Bacaları,
• Uçhisar Kalesi,
• Görsel değer taşıyan tarihi cepheler,
• Tescilli Yapılar,
• Meydanlar,
• Panaromik Bakı Noktaları,
• Vista Noktaları,
• Özel önemi olabilecek ağaç toplulukları,

Gösterilmiştir.

II.6.1.Uçhisar Kalesi:

Görseldeğer olarak en önemli doğal ve mimari değer Uçhisar Kalesi’dir. Kale zirvesiaynı zamanda bölgenin panoramik seyir noktasıdır. Kale içerisinde bulunan çoksayıdaki odalar birbirine merdivenler, tüneller ve koridorlarla bağlanmıştır.Odaların girişlerinde ise -tıpkı yeraltı yerleşimlerinde olduğu gibi giriş veçıkış kontrol altına almaya yarayan sürgü taşları bulunmaktadır. Çok katlı birözelliğe sahip olan Kale'nin bazı mekânları bugün yer yer göçtüğünden dolayıtüm mekânlara ulaşmak ne yazık ki mümkün olamamaktadır.

Arazinintopografik ve jeolojik yapısı nedeniyle alanda pek çok bakı ve vista noktalarıbulunmaktadır. Uçhisar yerleşimi özellikle doğu ve güney-doğusunda ortalamaeğimi % 15-25 eğim olan yamaçlarda yer seçmiştir. (Bkz. Analiz Paftası 11: Eğim Durumu)

ÖzellikleKale ve çevresi alana hâkimiyeti açısından pek çok görsel zenginlik barındırmaktave panaromik bakı noktaları sunmaktadır. Kale ve Kesek Meydanlarını çevreleyentescilli ve tarihi yapılar sebebiyle görsel değer taşıyan sokak cephelerioluşmuştur. Uçhisar doğal karakteri ve az bulunan jeolojik yapısı ile korunmasıgerekli Doğal ve Tarihi Sit alanlarına sahiptir. Alanda yeşil alan ihtiyacısadece Belediye çevresindeki park ile sağlanmaktadır.

Kaleiçerisinde bulunan çok sayıdaki odalar birbirine merdivenler, tüneller vekoridorlarla bağlanmıştır. Odaların girişlerinde ise -tıpkı yeraltıyerleşimlerinde olduğu gibi-giriş/çıkışı kontrol altına almaya yarayan sürgütaşları bulunmaktadır.

Kaleve çevresindeki peribacalarına ve yamaçlara mezarların dışında çok sayıdagüvercinlikler de inşa edilmişti. Yeterli toprağa sahip olmayan Uçhisarlı çiftçilerinaz topraklarına karşılık çok ürüne ihtiyaçları vardı. Güvercin gübresinintarımda verimi arttırdığını bilen Uçhisar’ lılar peribacalarının içlerine ya davadi yamaçlarına güvercinlik inşa etmişlerdi.

Kaledebulunan sarnıçlar, odalar ve üst üste yığılan katlar ilginçtir. Geliri geneldeturizmdendir. Uçhisar'ın doğu, batı ve kuzeyinde yer alan bazı peribacalarıRoma Dönemi'nde mezarlık amacıyla oyulmuştur. Bu peribacaları görsel açıdan büyükönem taşımakta ve yerleşimin en otantik ve korunması gerekli özelliklerindenbirini oluşturmaktadır. Gerek Kale'nin eteklerinde gerekse Kale'de çok azsayıda kaya oyma kiliseleri bulunmaktadır. Bunun nedeni belki de çok sayıdakilise ve manastıra sahip olan Göreme'nin Uçhisar'a yakın olmasındandır,Kale'nin zirvesindeki Bizans Dönemi'ne ait basit kaya mezarlar ise oldukçatahrip olduklarından ve soyulduklarından pek özellik arz etmezler.

II.7. Uçhisar Topografik Analizi

Uçhisardoğal ve tarihi sit alanı yerleşim alanları da dahil olmak üzere çoğunlukla %10 eğimin aşıldığı özellikle alanın Kuzey kesimlerinde % 20-30 arası eğiminbaskın olduğu bir topografik yapı sergilemektedir.

Topografyanınalandaki yerleşim ve dolaşım ilişkilerini nasıl etkilediğine baktığımızda genelolarak yerleşimin topografyaya uyumlu olduğunu ve çekim noktası olaraktanımlayabileceğimiz Kale’nin topografik olarak alanın en yüksek ve diktepesinin üzerinde bulunduğunu söyleyebiliriz. Kale alan içerisinde alana enhâkim noktada bulunduğundan görsel olarak alanın en dikkat çekici unsurunuoluşturmaktadır. Alanın doğusundaki yerleşim alanları genellikle %10 eğiminhâkim olduğu alanda bulunmaktadırlar. Kuzey ve Batıya doğru eğim yükselmekte vekonut yerleşimlerinin topografyaya uyumlu olarak daha dağınık bir yapısergilemeye başlamaktadırlar (Bkz.Analiz Paftası 11: Eğim Durumu).

Yerleşimin doğu ve kuzey-doğuyamaçları topografik olarak oldukça engebeli bir yapı göstermektedir. Bukesimler peri bacaları oluşumu açısından da yoğun erozyona maruz kalmışkesimlerdir (Bkz. Perspektif 3).

  

PERSPEKTİF 3: UÇHİSARKUZEY-DOĞU YÖNÜNDE PERİBACALARI GÖRÜNÜMÜ (Çizim A. Fuat TEK)

II.8. Uçhisar Kaya Oyma MekânlarıNitelik ve Sorunları

Sağlamlığınsimgesi olduğu düşünülen ve hiçbir zaman bozulmadığı, değişmediği varsayılantaşın, taş anıt ve mekânların zamanla bozulduğu gözlenmektedir. Orijinaloluşumu, kaya oyma mekânları (KAYADAM) ile ünlü Uçhisar taş bozulması yönündenilginç bir örnek oluşturmaktadır.

FOTOĞRAF : KAYADAM KULLANIMINABİR ÖRNEK

Erciyesve Hasan Dağlarının volkan ve tüf yapısındaki Uçhisar yöresi yer yer kayadüşmesi, heyelan ve kaya kopması gibi jeolojik bakımdan sakınca yaratan olgularlakarşı karşıyadır. Nitekim Uçhisar kalesi’nin kuzeydoğu kesimleri 1960’lıyılların sonunda “Afet bölgesi” ilan edilmiş ve boşaltılmıştır[6].Uçhisar ve yakın çevresini oluşturan tüfler temelde silikatlardan oluşan,sünger gibi gözenekli, oldukça kolay işlenebilen taş türlerindendir. Taşlardakibozulmaların fiziksel, kimyasal ve mikrobiyolojik faktörlerin etkisiyle olduğubilinmektedir. Ancak, insan faktörü de önemli bir bozulma ve tahrip faktörüdür.Binlerce yıldır yöredeki insan eylemi, denetimsiz mekânların oyulması vedikkatsizce kullanımı doğal etmenlerle birleşerek tahribatın boyutunuarttırmıştır. Tüm bu faktörler, kaya mekânlarda yapısal değişimlere nedenolmakta, sağlam temel doku bozulmakta, kolaylıkla ufalanan, dağılan, kopan veyıkılan dayanıksız bir yapıya dönüşmektedir.

Bozulmamekanizmalarının anlaşılması için çeşitli kapsamlı arazi ve laboratuarçalışmalarının yapılması gerekmektedir. Yapısal değişim çalışması için taşınbileşiminde meydana gelen değişmelerin izlenmesi gerekmektedir. Buaraştırmalarda petrografik mikroskopi, x-ışınları difreksiyonu, tarama vegeçirgenlik elektron mikroskopileri, diferansiyel ışın analizi, elektron spinresonans spektroskopisi, iletkenlik ve pH ölçümleri, nötron aktivasyon analizi,kızılötesi, görünen ve morötesi spektroskopileri, atomik soğurma ve sistematikkimyasal taş analiz yöntemleri uygulanmaktadır[7]. 

Yapısaldeğişim saptama çalışmaları yanı sıra mikrobiyolojik ve mikroklimatolojikfaktörlerin de etkilerini anlamak gereklidir. Mikrobiyolojik faktörlerinincelenmesi taşta bozulmaya etken olabilecek mikrobitkilerin (liken, alg,mantar, bakteriler) etkinliklerini ve kontrol yollarını saptamayı içerir.

Mikroklimatikaraştırmalar ise bölge iklim şartlarının taşa yansıyan durumunu ve taşın içindeve dışında taş yüzeyinden derinliklere ısı ve nem ölçümleri taraması vedeğerlendirilmesi çalışmalarını kapsamaktadır. Araştırmalar sonucu taşınbozulma mekanizmaları ve nedenleri ayrıntılarıyla belirlenmeli ve bunlarımümkünse durdurmanın yolları ya da en azından bozulmayı kontrol altına almanınyolları aranmalıdır.

  

III. Genel Değerlendirme ve Sonuçlar

Uçhisar’ınsavunma ve yerleşim amacıyla kullanımı Hititler döneminden başlamış, BizanslarDöneminde Arap akınlarından korunmak için devam etmiştir. Hisar ve yakınçevresi, antik çağlardan bu yana oyularak içine çok sayıda kayadam, oda, ev,sığınak, depo, sarnıç, mezar, mahzen  yapılmış, 1960’lara kadar içinde veetrafında yaşanmış önemli bir tarihsel ve doğal yerleşim alanıdır.

YerleşimKale etrafında, Güvercinlik Vadisinin kuzey doğu, doğu ve güneydoğu yamaçlarınakurulmuştur. Hem gözetleme hem de savunma amaçlı kullanılan Kale Selçuklu veBeylikler döneminde de önemini korumuştur.

Uçhisarilk kez Yıldırım Beyazıt zamanında Osmanlılara geçmiştir. Fatih SultanMehmet’in Karamanoğulları Beyliği’ni Osmanlı’ya katmasıyla bölgedeki çatışmalarsona ermiştir.     

Uçhisar,Cumhuriyet sonrasında da gelişmesini sürdürmüş ve geleneksel kent dokusu1960’lara kadar gelişimini sürdürmüştür. Kapadokya Bölgesi içinde, Nevşehir İlMerkezi birinci, Ürgüp ve Avanos ikinci kademe merkezlerdir. Üçüncü KademeMerkezler ise; göreceli olarak daha küçük yerleşme birimleri olan Mustafapaşa,Ortahisar, Uçhisar, Derinkuyu,Kaymaklı, Avcılar ve İbrahimpaşa’dır. 

Uçhisar,Bakanlar Kurulu’nun 1997 yılında aldığı bir karar ile belirlenen “Nevşehir ve Çevresi Turizm Alanı”sınırları dahilinde kalmaktadır[8].  Uçhisar’da bulunan kentsel, doğal ve tarihi sitalanları ile, korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları tespitçalışmaları 1982 yılında yapılmıştır[9].Bu dönemde 17 taşınmaz, Kale ile Vasıl Deresi tescil edilmiştir.

Uçhisar’dabulunan sit alanları 1986 yılında yeniden irdelenmiştir. Bu çalışma sırasındadoğal ve kentsel sit alanı niteliğindeki bölgelerin afet bölgesi ile çakıştığısaptanmıştır[10].Afet bölgesinde, çoğu boşaltılmış olan geleneksel yapılardan inşaatmalzemesinin alınmasının engellenmesi ve bu alanların boşaltılarak “Doğal Sit Alanı” olarak korunmasıgerektiği belirtilmiştir.

Bukarar bu bölgedeki yapıların terk edilmesine ve malzemesinin alınarak yeniyapılarda kullanılmasına neden olmuştur. Bu da bu kesimlerde dokunun büyükölçüde tahribine yol açmıştır.

FOTOĞRAF : ONARIMDA DEVŞİRMEMALZEME KULLANIMINA ÖRNEK

2002yılında Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından, Uçhisar’ı da içeren “Kapadokya Milli Parkı Uzun Devreli GelişimPlanı” hazırlanmıştır.

Uçhisar,Kapadokya Bölgesi içinde korunması gerekli önemli bir tarihsel, doğal vekentsel sit alanıdır. Uçhisar’ın korunması gerekli özellikleri, Kalesi, doğaloluşumlar olan Peribacaları ve topografyaya uyumlu yöre mimarisi ile oluşmuşgeleneksel kent dokusudur.  Yerleşim kuzey yönünde Kale olarakadlandırılan kaya kütlesi dik ve keskin olarak vadiyle birleşmekte olup, Peribacalarıylaçevrilidir. Kuzey açık olan yönde fazla konut yapılmamıştır. Avanos düzlüğünebakan bu yönün kuzeye açık olması yerleşime mani olmuştur.

Güneybatı yönünde ise yeni imar planına göre yapılanmış olan gelişim alanı yeralmaktadır. Güney yönünde Kaya oteli istikametinde Ürgüp yolu, batı yönündeNevşehir yolu Doğal Sit Alanı’nı sınırlamaktadır. Bu iki yolun birleşiğibölgede oluşan meydandan Kale yönüne,  Kuzeye doğru çıkan yol ve sonun da oluşan Kesekmeydanında hediyelik eşyaların satıldığı dükkânların toplandığı ticari bölgeoluşmuştur. Genelde terkedilmiş konutların derme çatma yapılmasıyladönüştürüldüğü bu dükkânlar geleneksel dokunun içinde olumsuzluk yaratmaktadır.

Arazinindaha düz olduğu bu bölgede sokaklar arasında oluşan adaların orta bölgesindesokak cephelerinin arkasında kalan yıkıntı halinde terk edilmiş bölgeler oluşmuştur.Afet bölgesi ilan edilen Kale ve civarı, evlerin terk edilmesiyle süratli birtahribata uğramıştır. Özellikle sağlam durumda olan evlerin bir kısmı sökülerekyeni iskân bölgesindeki yapılarda kullanılmıştır. Zamanında tescillenmişyapıların çok az oluşu korumayı sağlayamamıştır.

Günümüzdeyörede turizmin etkinliğini arttırması, yöreye ve yaşama olan ilgi yeni birhareketlenmeye sebep olmuştur. Özellikle yabancıların terk edilmiş veya mevcutkonutları alıp onarmaya başlamaları, bazı evlerin de onarılarak pansiyon olarakkullanılmaları yöreyi cazip kılmıştır.

Çevrearazilerin Doğal Sit alanı olarak ilan edilmesiyle, gelişi güzel yapı yapmanınyasaklanması ile eski konutlar giderek değerlenmiştir. Eskiyi onarıp ayağakaldırmak ekonomik güç istemektedir. Bu yüzden yöre halkının ekonomik olarakgüçsüz oluşu evlerini satmaya yöneltmiştir.

Şehrinkonutlar dışında kalan ama onlarla iç içe ve görsel olarak ta önemli birparçası olan yollar kotlar arasında kalan boş kaya damlarının da eldengeçirilerek sağlıklaştırılması görsel temizliğin sağlanması, yerel yönetimeağır yükler yüklemektedir.

Son10 yılda Uçhisar’da 200’ün üzerinde bina yabancılar tarafından satın alınmış vehalen yaklaşık 6 ülkeden 100 civarında yabancı yerleşmiştir. Halen çeşitlionarım çalışmaları devam etmektedir.

Spekülasyonada açık olan arazi paylaşımı ve restorasyon sırasında ortaya çıkabilecekmülkiyet haklarının belirsizliği de konuyu karmaşık bir hale getirmiştir. Ayrıca alt yapı zorlukları Kale için ilan edilen Afetbölgesinin durumu ve alınacak önlemler belirsizliğini korumaktadır. Busorunların bilincinde olan Uçhisar Belediyesi ve Nevşehir K.T.V. Koruma Kurulukoruma planı yapılması için çalışmalarbaşlatılmıştır. Bu araştırma aşaması Koruma Planına gidecek en önemli aşamayıoluşturmaktadır.

EKLER

 EK I:

1987 YILINDA ALINAN KARARUYARINCA UÇHİSAR KENTSEL, DOĞAL VE TARİHİ SİT ALANLARINDA UYGULANACAK KOŞULLAR[11]

KORUMA İLKELERİ:

1. Tescil edilen anıtsal yapılarla sivil mimarlık örneklerine bitişik ve çevresel yapılanma istekleri, “Geçici Dönem Yapılanma Koşulları” na uygun olmaları halinde dahi Bölge Kurulu görüş ve kararı alınarak uygulama yapılacaktır.
2. Bölgenin doğal kaya oluşumlarının önemi nedeniyle ve kaya içine oyularak yapılan yapıların peri bacalarının parçalanmasına ve yörede afete yol açması nedeniyle yeni yapılacak yapılarda kaya içine oyularak yapılanmaya gidilemeyecektir.
3. Kentsel sit alanı içinde 300 m2 den az ifraz, 1000 m2den fazla tevhid yapılamayacaktır.
4. I. Derece Doğal ve Tarihi Sit Alanı içinde kaya içinde oyularak ya da başka bir biçimde kesinlikle yapı yapılamayacaktır. Alan içinde bulunan tescilli ya da diğer yapıların esaslı onarımları için, Kurul’dan projesi ile birlikte izin alınması gereklidir. Bu alanlarda yalnızca; kaya gezinti patikaları, köprüler, dinlenme yerleri, meşrubat satış yerleri, lavabo, tuvalet, bekçi kulübeleri, bilet satış gişeleri, PTT, Banka şubeleri, güvenlik kuvvetlerinin gereksinme duyacağı karakol nöbetçi kulübesi vb tesisler yapılabilecektir.  Bu tür tesisler, Kurul’un olumlu görüşü alınarak yapılabilecektir.

Zorunluolarak yapılacak yukarıdaki alt ve üst yapı tesislerinde malzeme, renk,doluluk, boşluk, kütle oranları, çatı biçim ve malzemesi vb bakımlardanyöredeki yerleşmelerin mimarisine ve bu karar eki yapılaşma koşullarınauyulacaktır. Bunların dışında; bu alanlara herhangi bir inşaat ve altyapıyapılamaz. Ayrıca yörede bilahare tespit edilecek alanlar dışında mağara, soğukhava deposu, taş, hışır ve kum ocakları açılamaz.

5. Uçhisar Kentsel, Tarihi ve Doğal Sit Alanı içinde adi onarıma Belediye ve Müze Müdürlüğü yetkilidir. Belediyesinden ve Müze Müdürlüğünden izin alınmadan korunması gerekli yapılarda hiçbir inşai müdahalede bulunamaz.

Adionarımda, Belediyenin hazırlayacağı adi onarım zaptının bir sureti ile yeterliiç ve dış fotoğrafları, müze raporu, bilgi için Bölge Kurulu’na iletilecektir.Onarım sonrasında, onarımın eskiye uygun yapıldığı hususu yine bir zabıtla tespitedilip, onarım sonrası fotoğrafları ile birlikte bilgi için tekrar BölgeKurulu’na iletilecektir.

Uçhisarsit alanları içinde tescil edilen ve edilecek korunması gerekli taşınmaz kültürvarlığı kararı alınmış bulunan sivil mimarlık örneklerinin “tamir, tadil verestorasyonları” (esaslı onarım) için tekniğine uygun 1/50 veya 1/100 ölçeklibir röleve projesi içten ve dıştan tanıtıcı fotoğrafları ile hazırlanmış tamir,tadil ve restorasyon projelerinin Bölge Kurulu’na getirilerek uygulama iznialınması zorunludur.  Bu yapılarıtamamlayan müştemilat, avlu vb gibi eklerde de aynı koşullar geçerlidir.

Yapılacakuygulamanın denetleme ve kabulü Bölge Kurulu tarafından yapılacaktır. Uygulamasonucuna ait fotoğraflar ve rapor bilgi için Bölge Kurulu’na iletilecektir.

6. Uçhisar Kentsel, Tarihi ve Doğal Sit Alanı içindeki yollar beton ya da asfalt kaplanmayacaktır. Yolların orijinal taş kaplaması korunmalıdır.
7. Uçhisar Kentsel Sit Alanı içinde bulunan tescilli olmayan diğer eski taş yapılar hiçbir şekilde sıvanmayacak ve boyanmayacaktır. Yeni yapılar ise beyaza boyanacaktır.
8. Kadastro ile belirlenmiş yol formu hiçbir amaçla değiştirilemeyecektir.
9. Uçhisar, kentsel, doğal ve tarihi sit alanlarını kapsayan koruma geliştirme imar planı Belediyesince yaptırılacaktır ve Kurul’un onayına sunulacaktır. Söz konusu plan hazırlanana dek bu karar eki yani yapılaşma koşulları geçerlidir. Plan kararları geliştirilirken de bu koruma ilkelerinden ve yapılanma koşullarından yararlanılması zorunludur.
10. Afet Bölgesi içinde yeni yapılanma izni verilmemelidir. Ancak bu alanlarda bulunan ve yıkılma tehlikesi içinde olan eski ve geleneksel yapılardan inşaat malzemesi alınmasının engellenmesi ve bu alanların boşaltılarak olduğu gibi korunması gereklidir.
11. Uçhisar Kalesi koruma alanı içinde;

·        Kaya içine oyularak ya da başka birbiçimde yapılanmaya gidilemeyecektir.

·        Bu alan içindeki yapıların tümündekorunması gerekli taşınmaz kültür varlıkları dışında her türlü onarım vetadilatlarına Belediye ve Müze Müdürlüğü yetkilidir. Belediyesinden ve müzemüdürlüğünden izin alınmadan hiçbir inşai müdahalede bulunulamaz.

  

EK II

1987 YILINDA ALINAN KARARUYARINCA UÇHİSAR KENTSEL SİT ALANI İÇERİSİNDE UYGULANACAK YENİ YAPILANMAKOŞULLARI :

1. Yapıya kot verilmesi:

Yapıyapılacak parsel eğimli bir alanda değilse, bina yüksekliği, parselin cephealdığı mevcut kadastral yolun, parsel önündeki en düşük noktasından son kattavanı üstüne kadardır. Arazi eğimli ise; yapının parsel üzerinde kapladığıalanın kot ortalaması alınarak yapı alanı ortasından kot verilir. Meyildendolayı kat kazanılamaz.

2. Duvar örgüsü, renk ve çıkma;

Kentselsit alanı içerisinde yapılacak tüm yeni yapılarda, yörenin geleneksel yapımalzemesi olan tüflü kesme taş kullanılması zorunludur. Taş malzeme ahşaplabirlikte kullanılabilir. Dış cephe duvarları kesinlikle sıvanmayacak veboyanmayacaktır. 

Dahaönce yapılmış olan yapılarda ise (taş malzeme ile yapılmamış olanlar) sıvanacakve beyaza boyanacaktır.

Binalardakapalı çıkma yapılabilir ancak;

·        Zemin katın üzerinden başlamalıdır,

·        Alt kat duvarından 15-25 cm.den fazlaöne çıkmamalıdır.

·        Konsollar taş malzeme ileyapılmalıdır, geometrik desenli süslemeler kullanılabilir.

·        Tüm kat çıkması yapılabilir.

3. Çatı; düz, teras çatı ya da kırma veya beşik çatı olabilir. Kırma ya da beşik çatı yapılması durumunda;

·        Kiremit örtülecektir.

·        Çatı eğimi en fazla % 30 olacaktır.

·        Çatıya 0.30-0.50 m. saçak yapılabilir.

·        Saçak altı ahşap kaplanabilir.

·        Çatı üzerinde baca dışında çıkıntıyapılamaz.

·        Çatı katı ya da çekme kat yapılamaz.

4. Bodrum kat ve müştemilatlar;

Bodrumkat yapılamaz. Mevcut bodrum katlar da iskâna açılamaz. Müştemilatlar avluiçinde ve sokaktan görünmeyecek şekilde yapılabilir. Yapıya 5 metreden fazlayaklaşamaz, inşaat alanı en fazla 20 m2 ve yüksekliği en fazla 2.00 m. olabilir.

5. Pencere ve Kapılar;

Pencereboyutları genişliği 60–90 cm arasında olmak üzere en/boy = 1/2 olacaktır.Kemerli veya düz dikdörtgen pencere yapılabilir. İki pencere yan yanageldiğinde aradaki mesafe çift pervaz toplamından daha az olamaz. 1. Katpencereleriyle zemin kat pencereleri birbiri doğrultusunda olmalıdır.Pencerelerde ahşap kepenk kullanılabilir, bunlar tercihan doğal ahşap rengindekoruyucu ile boyanabilir. Giriş ve avlu kapıları düz veya kemerli, tek veyaçift kanatlı ahşap olabilir. Kapı genişliği 1 metreden az olamaz.

6. Bahçe Duvarları; Bahçe duvarlarının tüflü kesme taştan yapılması zorunludur. Duvar yüksekliği (Harpuşta dahil) 1.50 metreden az olamaz ve eğimli yerlerde tretuvardan itibaren 1.50 metreden az olmamak üzere kademelendirilebilir. ,
7. Yapı Nizamı; Yapı nizamı bitişik ya da ayrık olabilir ancak;

·        Meskûn alanlarda; Mevcut bir binayıkılıp yerine yapılacaksa, eski binanın nizamına göre yapılabilir. Meskûnalanda oluşmuş komşu ön cephe hattından önde olamaz. Mevcut yapının taban alanıkullanılabilir. Bu durumda ön, yan ya da arka bahçe mesafeleri (yıkılan) mevcutyapının durumuna göre belirlenir.

·        Boş Parsellerde; Yapı nizamı parselinbulunduğu yapı adası ve sokaktaki yapı nizamına göre yapılabilir. Parselinbulunduğu adada bitişik nizam hakimse yeni yapılacak binaların geri çekmemesafesi parselin iki yanındaki bina cephelerinden önde olamaz.

·        Ayrık nizamlı yapı adalarında ise; önbahçe mesafesi bitişik parselin ön bahçe mesafesinden az olamaz. Bitişikparselde yapı bulunmaması durumunda bu mesafe en az 5 metre olabilir. Yan bahçemesafesi ise en az 3 metre olmalıdır.

·        Boş parsellerde ya da mevcut binanıntaban alanının kullanılmaması durumunda;

                 Max. h = 6.50 m.

                 TAKS = 0.50

                 KAKS = 1.00 olacaktır.

EK III.

1987 YILINDA ALINAN YÜKSEK KURULKARARINA GÖRE NEVŞEHİR İLİ MERKEZ BUCAĞI TESCİL KAYDI DEVAM EDEN TAŞINMAZKÜLTÜR VE TABİAT VARLIKLARI [12]

Sıra

No       Adı                 Adres                          Pafta        Ada        Parsel

1       İlkokul                                                   2               251              --

2       Karamanoğlu Camii  Yukarı Mah.           2                 -               368

5       Konut          Belediye Sok.No:11              2                 -               318

6          “               Belediye Sok.No:13              2                 -               319

7          “               Belediye Sok.No:15              2                 -                -

8          “               Belediye Sok.No:41              2                 -          273-359 

9          “               Belediye Sok.No:43-45         2                 -               360

10        “               Belediye Sok.No:22              2                 -               637

11        “               Aşağı Mah.Kolsuz Sok.         2                 -               628

                            No:73             

12        “               Kolsuz Sokak                       2                 -                657

13        “               Aşağı Mah. Gedik Sok.

                             No: 16                                 2                 -               728         

14         “              Belediye Sokak No.2

                             Gedik SokakNo:1                2                 -               694

15 Eski Kilise                                                    -                  -                  -

16    “     “                                                       -                -                  -

17 Kaya Otel                                                    -          -                  -

18  Kale                                                           -           -                  -

19  Vasıl Deresi                                            -                  -                  -

TESCİL KAYDI KALDIRILAN TAŞINMAZKÜLTÜR VARLIKLARI

4       Konut          Belediye Sokak                  2                -                317

EK V.

TESBİT FİŞİ ÖRNEĞİ  

KAYNAKLAR

1. Resmi Belge, Karar ve Yazışmalar:

·        BakanlarKurulu’nun 23.09.1997 Tarih ve 9985 Sayılı Kararı,.

·        25.11.1986Gün ve 19292 Sayılı Resmi Gazete.

·        07.101997 Tarih ve 23133 Sayılı Resmi Gazete.

·        KültürBakanlığı’nın 27 Ekim 2004 Tarih ve B 16 0 YİGM 0 07 01/500120001 SayılıYazısı.

·        NevşehirValiliği, İl Kültür Müdürlüğü’nün 22.12.1992 Tarih Ve 2224 Sayılı Yazısı.

• Nevşehir Valiliği Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Merkez Müze Müdürlüğü, 27.08.1987 Tarih Ve 690/460 Sayılı Kültür ve Turizm Müze Müdürlüğü Yazısı. 

·        NevşehirValiliği Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Merkez Müze Müdürlüğü’nün, 21.09.1987Tarih Ve 690/ 537 Sayılı Yazısı.

·        NevşehirK.T.V.Koruma Kurulu Müdürlüğü’nün 28.06.2004 Tarih Ve B.16.0.N.KTV. 4.50.00. 00/ 50.00.8.1- 1984 Sayılı Yazısı.

• Nevşehir K.T.V.Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü’nün 14.01.2005 Tarih Ve B.16.0. N.KTV. 4.50.00.00:50.00.8.1 – 76 Sayılı Yazısı.
• Uçhisar Belediyesi’nin 17.02.1987 Tarihli Kararı.

·        UçhisarBelediye Başkanlığı’nın Anıtlar Bölge Kurulu’na Hitaben Yazdığı 09.12.1988Tarih Ve 434  Nolu Yazı.

·        UçhisarBelediye Başkanlığı’nın Nevşehir K.T.V.Koruma Kurulu Md.lüğüne Yazdığı30.11.1994 Tarih ve 583 Sayılı Yazı.

• Uçhisar Belediyesi’nin, Nevşehir K.T.V.Koruma Kurulu Müdürlüğü’ne Yazdığı 22.03.1995 Tarih ve 104 Sayılı Yazı.

2.Gayr-i Menkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu Kararları :

·        G.E.E.ve Anıtlar Yüksek Kurulu’nun 10.07.1976 gün ve A-69 Sayılı Kararı.

·        G.E.E.ve Anıtlar Yüksek Kurulu’nun 10.04.1982 Tarih ve A-3462 Sayılı Kararı.

3.Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek Kurulu Kararları :

·        T.K.T.V.Yüksek Kurulu’nun  25.01.1985 Gün ve 650Sayılı Kararı

·        T.K.T.V.Yüksek Kurulu’nun 14.09.1985 gün ve 1403 Sayılı Kararı.

·        T.K.T.V.Yüksek Kurulu’nun 25/12/1986 Gün ve 2905 Sayılı Kararı. 

·        T.K.T.V.Yüksek Kurulu’nun 02.07.1987 Tarih ve 3446 Sayılı Kararı

·        T.K.T.V.Yüksek Kurulu’nun 22.01.1987 Tarih ve 2965 Sayılı Kararı.

·        T.K.T.V.Yüksek Kurulu ‘nun 19.04.1988 Tarih ve 163 sayılı Kararı.

·        .

4.Kayseri ve Nevşehir K.T.V. Koruma Kurul Kararları :

·        KayseriK.T.V.Koruma Kurulu’nun 19.04.1988 Tarih ve 163 Sayılı Kararı.

·        KayseriK.T.V.Koruma Kurulu’nun 05.08.1988 Tarih ve 264 Sayılı Kararı.

·        KayseriK.T.V.Koruma Kurulu’nun 30.09.1989 Tarih ve 542 Sayılı Kararı.

·        KayseriK.T.V.Koruma Kurulu’nun 26.10.1991 Tarih ve 1149 Sayılı Kararı.

·        KayseriK.T.V.Koruma Kurulu’nun 26.06.1993 Tarih ve 1503 Sayılı Kararı.

·        NevşehirK.T.V.Koruma Kurulu’nun 27.05.1995 Tarih ve 195 Sayılı Kararı.

·        NevşehirK.T.V.Koruma Kurulu’nun  25.04.1997 Tarihve 615 Sayılı Kararı.

·        NevşehirK.T.V.Koruma Kurulu’nun 11.05.1998 Tarih ve 838 Sayılı Kararı.

·        NevşehirK.T.V.Koruma Kurulu’nun 17.11.1999 Tarih ve 1123 Sayılı Kararı

·        NevşehirK.T.V.Koruma Kurulu’nun 11.04.2003 Tarih ve 2191 Sayılı Kararı.

·        NevşehirK.T.V.Koruma Kurulu’nun 11.04.2003 Tarih ve 2188 Sayılı Kararı.

·        NevşehirK.T.V.K.Kurulu’nun 19.03.2004 Tarih ve 2603 Sayılı Kararı.

·        NevşehirK.T.V.K.Kurulu’nun 02.07.2004 Tarih ve 2717 Sayılı Kararı.

5.Araştırma ve Plan Raporları :

·        UÇHİSAREVLERİ, “Hazırlık Etüt Çalışması”, Nisan 2000, CANSEVER, F. (Yürütücü),

      BİZEROĞLU, U. (Araştırma), Uzer, M.,  ARGOS Turizm, Yatırım, Ticaret A.Ş., S.324.

·        BURAT,O., ALPARMAN, E., AKAYA, M., SAKTANBER, S., Ağustos 1986, “UÇHİSAR TURİZMYERLEŞME ALANI UYGULAMA PLANI”, 1/1000 Plan Raporu, Kültür ve Turizm Bakanlığı,Turizm Bankası A.Ş. Gn. Md., Fiziksel Planlama Grup Başkanlığı.

·        ATUK,N., AKGÜÇ, A., 1986, Nevşehir, Ürgüp, Uçhisar ve Ortahisar’da bulunan sitalanları ile korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarının 2863Sayılı Yasa doğrultusunda tespiti ve 2981 Sayılı Yasa doğrultusunda irdelenmesiamacıyla hazırlanan araştırma raporu.

·        ERAVŞAR,O., KİRAZ, N., GÜVEN, C., tarafından hazırlanan 07.05.1993 Tarihli Rapor.

·        ACAR,Y., MUMCULAR, H., YÜKSEL, F. tarafından hazırlanan 22.05.1995 Tarihli Rapor.

·        NevşehirKoruma Kurulu Uzmanlarının Hazırladığı 10.04.2003 Tarihli Rapor.

İDİL, B., Mart 2004, “UÇHİSAR (NEVŞEHİR) İLAVE İMAR PLANI – AÇIKLAMA

---

[1] Erdoğmuş, M., 2000,  Nevşehir-Ürgüp Yöresi Tüflerinin MalzemeJeolojisi Açısından Araştırılması, Uçhisar Evleri.

[2] http://www.ahbapkonagi.com/default.htm

[3] http://www.geocities.com/tekelli/abouttekellievi.html

[4] http://www.travelguide.gen.tr/otel-detay~HID~1439~Otel~U%C3%A7hisar_Kaya_Hotel.htm

[5] UÇHİSAR EVLERİ, “HazırlıkEtüt Çalışması”, Nisan 2000,  Cansever,F. (Yürütücü), Bizeroğlu, U. (Araştırma), Uzer, M.,  ARGOS Turizm, Yatırım, Ticaret A.Ş., S.324.

[6] Uçhisar’ın doğu-güney doğuyamaçları 15.08.1969 Tarihinde “muhtemel kaya düşmesi ve mağara çökmesigerekçeleriyle yapılaşma dışı bırakılarak jeolojik açıdan sakıncalı alan ilanedilmiştir. Fakat, Kele çevresinde yerleşimin bir kısmı “mağara çökmesi”,08.07.1983 Tarih ve 7757 No’lu Bakanlar Kurulu Kararı ile Afet kapsamı dışınaçıkarılmıştır.”

[7] “Göreme’de KorumayaYönelik Taş ayrışma Mekanizmalarının Araştırılması”, ODTÜ Araştırma Grubu, S.139. ve “Göreme Kaya Yapılarının Yapısal Sağlamlaştırma Projesi”, UNESCO.

[8] BakanlarKurulu’nun 23.09.1997 Tarih ve 9985 Sayılı Kararı ile belirlenmiş ve 07.10 1997Tarih ve 23133 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.

[9]G.E.E. Anıtlar Yüksek Kurulu’nun 10.04.1982 Tarih ve A-3462 Sayılı Kararı.

Bukararda; 1710 Sayılı Yasa uyarınca Sit Alanı ilanı ve eski eser tespitleriyapılmıştır. Sit alanlarındaki yıkılma tehlikesindeki yapılardan malzemealınmasının yasaklanması ve çevre görüntüsünün bozulmaması isteniyor.

[10]ATUK, N., AKGÜÇ, A., 1986, “Yayımlanmamış Araştırma Raporu”, Bu çalışmaNevşehir, Ürgüp, Uçhisar ve Ortahisar’da bulunan sit alanları ile, korunmasıgerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarının 2863 Sayılı Yasa doğrultusundatespiti ve 2981 Sayılı Yasa doğrultusunda irdelenmesi amacıyla yapılmıştır.

[11] Taşınmaz Kültür ve TabiatVarlıkları Yüksek Kurulu’nun 02. 07.1987 tarih ve 3446 Sayılı Kararı.

[12] Taşınmaz Kültür ve TabiatVarlıkları Yüksek Kurulu’nun 02.07.1987 Tarih ve 3446 Sayılı Kararı.