TARİHSEL ÇEVRE KORUMA POLİTİKALARI
KONYA
KONYA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ KÜLTÜR YAYINLARI : 101 EKİM 2006 - ISBN: 9944-913-50-2
III. BÖLÜM
II.3. KONYA TARİHİ KENT MERKEZİ KORUMA PLANI ELDE EDİLİŞ SÜRECİ
Konya Büyükşehir Belediyesi, “Konya Tarihi Kent Merkezi, Koruma Geliştirme ve Tarihi Çevre İle Uyumlu Yenileme Amaçlı Koruma ve Islah İmar Planlaması” çalışmalarını 1996 yılı ortalarında başlatmıştır [1]. Araştırma, Değerlendirme ve Sentez Çalışmaları aşamasında ulaşım, arazi kullanımı, kat yüksekliği, yapı kalitesi, çevresel değerler, mimari öğeler, tarihsel yapıların mimari ve fiziki değerlendirilmesi yapılmış ve tescil fişleri yeniden düzenlenmiştir [2].
Hazırlanan araştırma, değerlendirme, sentez Çalışmaları ve “Koruma Amaçlı İmar Planı”Konya Büyükşehir Belediye Başkanlığı tarafından incelenip uygun görülmüştür [3]. Ancak iki paftanın (Mimari Değerlendirme ve Çevresel Değerlendirme) yeniden gözden geçirilmesi talep edilmiştir.
1997 yılında hazırlanan Koruma-Islah Amaçlı İmar Planı, Konya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu kararı ile uygun bulunmuştur [4]. Koruma Kurulu ve Belediye tarafından yapılması talep edilen hususlar göz önünde bulundurularak yeniden düzenlenen plan Konya Büyükşehir Belediye Başkanlığı’na sunulmuştur. Yapılan son değişikliklerle Koruma Planı Koruma Kurulu tarafından 1997 Mart ayında uygun bulunmuştur [5]. Böylece uzun yıllardır beklenen planlama çalışması 8 ay gibi kısa bir sürede tamamlanmıştır.
II.3.1. KORUMA PLANLAMASI ve KENTSEL TASARIM PROJE ÇALIŞMALARI
Tarihsel kent merkezinin mimari ve çevresel nitelikleri ile geleneksel doku özelliklerini korumak ve geliştirmek üzere, korumaya ilişkin mevcut yasal çerçeve ile Konya Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu Kararları uyarınca;
· Geleneksel çarşıların yoğunlaştığı Bedesten, Kapu ve Aziziye Camileri ile Alâeddin Caddesi çevresi ile Mevlana Külliyesi ve Piri Mehmed Paşa Külliyesi ve çevresi için hazırlanan Koruma Planlarını bütünleştirmek,
· Kent merkezinin bu kesiminde ulaşım, servis, otopark, kullanım ve koruma sorunlarını çözmeye yönelik öneriler geliştirmek,
· Konya geleneksel çarşıları ile Merkezi İş Alanları'nı bütünleştirecek ve böylece korumayı gerçekleştirecek, sürdürülebilir bir kent merkezi oluşturmaya yönelik fiziki, örgütsel, parasal öneriler geliştirmek,
· Geleneksel Konya mimarisinin kültürel öğelerini, koruma ve kullanma dengesi içerisinde yaşama katacak öneriler geliştirmek,
· Yaya, taşıt ve servis ulaşımının güvenliğini sağlamak, Konya Kent Merkezi bütünü içinde yaya yolları (promenat) ve yaya bölgeleri ile bisiklet yolları oluşturmak,
· Uygulamaya yönelik proje paketleri oluşturarak, bu alanlarda çağdaş koruma, Şehircilik, kentsel tasarım ve peyzaj ilkeleri uyarınca düzenlemeler yapılmasına yönelik ilkeleri belirlemek,
· Plan bütününde arazi kullanımı ve uygulamaya yönelik planlama ilkelerini oluşturmak,
Amacıyla koruma, sağlıklaştırma ve geliştirmeyi öngören bir planlama çalışması yapılmıştır13.
Planlama alanında, arazi kullanımı, kat yüksekliği, yapı kalitesi ve benzeri yapısal analizler yapılmıştır. Açık ve yeşil alanlar, geleneksel doku ve bu dokuya aykırı çok katlı yapılaşmış alanlar, ulaşım sistemi (yaya/servis/taşıt), otoparklar, taksi/dolmuş/otobüs durakları, panaromik bakı ve vista noktaları, çevresel değer taşıyan öğeler (çeşme/sebil, şadırvan, kabaltı vb.) çevresel/görsel sorunlar (çöp, gürültü, altyapı sorunları) ve benzeri çevresel saptama çalışmaları yapılmıştır. Planlama alanının tümünde fotoğrafik saptama ve belgeleme çalışması yapılmıştır [6].
Tarihsel Kent Merkezi'ni yakın çevresi ile bütüncül olarak verebilmek amacıyla halihazır haritalar birleştirilerek analiz, değerlendirme ve sentez çalışmaları tamamlanmıştır.
Bu çalışmalar:
· Sınırlar / Sit Alanları ve Tescilli Yapılar,
· Arazi Kullanımı, (Zemin Kat/Zemin Üstü, Kat Yüksekliği,
· Yapı Malzemesi ve Kalitesi,
· Trafik Düzeni,
· Çevresel Değerlendirme, Mimari Değerlendirme,
olarak hazırlanmış ve Plan Kararları verilmiştir.
PLAN 1. KONYA TARİHİ KENT MERKEZİ KORUMA-ISLAH AMAÇLI İMAR PLANI
(Proje Tasarım; Mehmet Tunçer, UTTA Planlama, Projelendirme LTD. ŞTİ., )
II.3.2. KORUMA PLANI’NIN ULAŞIM KARARLARI
a. Raylı Toplu Taşın Sistemi, Taşıt / Servis Yolları ve Otoparklar
Alâeddin Tepesi ile Mevlana Külliyesi arasındaki ana aksın yayalaştırılması 1970 yıllarından buyana düşünülmektedir. Koruma-Islah İmar Planı da bu düşünceyi benimsemiş ve bu hedef doğrultusunda merkezin bu kesimin ulaşım gereksinimi kuzey ve güneydeki ring yollarla ve Raylı Toplu Taşın Sistemi (RTTS) ile sağlanmıştır. Günümüzde RTTS Kuzeyde Selçuk Üniversitesi Kampusundan ve Otobüs Terminalinden başlıyarak, Nalçacı Caddesini takip etmekte ve Belediye önünden Alâeddin Tepesine ulaşmaktadır.
Önemli bir arkeolojik değer olan Alâeddin Tepesi ve üzerinde yer alan Selçuklu eseri Alâeddin Camii, raylı sistemin titreşimlerinden etkilenmektedir. Alâeddin Camii çökme tehlikesi geçirmiş ve uzun yıllar süren büyük çaba ve masraflarla onarılmıştır. Bu konuda çeşitli kurul kararları alınmıştır ve RTTS’ nin kaldırılması için açılan davalar bu tarihte sürmektedir. Koruma Planı’nda, doğu-batı doğrultusunda da RTTS önerilmiş ve bu sistemin Alâeddin Tepesi ile Mevlana Külliyesi ve Mevlana Kültür Merkezi arasında işletilmesi ve kentin doğusunu bağlayacak şekilde geliştirilmesi önerilmiştir (Bkz. Plan 1).
FOTOĞRAF 12. ALÂEDDİN TEPESİ VE RTTS
Koruma Planı sonrasında; 1998 – 2001 yılları arasında hazırlanan Konya Ulaşım Ana Planı kapsamında da bu aksın öncelikle ele alınması önerilmektedir[7]. Planlama alan sınırı içinde, İplikçi Camii, Hükümet Meydanı ve Mevlana Külliyesi önünde olmak üzere üç adet RTTS durağı planlanmıştır. Yaya aksları ve meydanlar bu duraklara bağlı olarak tasarlanmışlardır[8].
Ancak, Alâeddin Tepesi çevresinde ring yapan tramvay sisteminin, Alâeddin Camisine zarar verdiği iddiası ve sistemin buradan kaldırılması istemi ile açılan dava planın hazırlandığı tarihte sürdüğünden, buna bağlı doğu aksının “hukuksal sorunlar çözümlenene kadar” lastik tekerlikli toplu taşın sistemi olarak nitelendirilmesi uygun görülmüştür.
RTTS gerçekleştirilene kadar ana arterin güney kesiminin yayalaştırılması ve kuzeyinin de Alâeddin-Mevlana doğrultusunda tek yönlü olarak trafiğe açık olması önerilmektedir. RTTS’nin de İstanbul Beyoğlu’ndaki gibi nostaljik niteliği olan bir tramvay olmayıp, Konya Metropoliten Alanı doğu kesimini Tarihsel Kent Merkezine bağlayacak toplu taşımacılığa yönelik bir tramvay sistemi olması öngörülmüştür.
Kuzey ringi 14,50 metre , güney ringi (Altan Bey, Hotuz Sokak) ise 12,00 metre genişliğinde planlanmıştır. Bu caddelerin, çevresinde çok katlı yapılaşmalar bulunması nedeniyle daha fazla genişletilmesi mümkün olamamıştır (Bkz. Plan 1).
Tek yönlü olarak kullanılmaları halinde etkin olabileceklerdir. Bu yollara seçenek yollar oluşturulması da yoğun yapılaşma nedeniyle mümkün olamamaktadır. Ancak Katlı Otopark çevresinde bir seçenek yol daha geliştirilmiştir. Güneyden geçen servis yolu üzerindeki yapının (Başarılı Han) planda kaldırılması nedeniyle davalar açılmış, Koruma Planı kararları iptal edilmiş ve Koruma Plan yeniden ele alınmıştır. Bu süreç sonraki bölümlerde daha kapsamlı olarak ele alınacaktır.
Ayrıca, Raylı Toplu Taşın Sisteminin (RTTS) geliştirilmesi sonrasında bu yolların servis yolu niteliğine dönüşmesi önerilmiştir. Konya Anakent bütününden geleneksel merkez kesimine ulaşımın ağırlıklı olarak RTTS ile olması hedeflenmiştir.
Koruma Planında yer alan merkezi otoparklar:
· Özel Proje Alanı 4: Şerafeddin Camii doğusunda, Ali Efendi Kütüphanesi yanında, Vakıflar Bölge Müdürlüğü ve Yapı Kredi Bankası önünde yaklaşık 80 araçlık bir yeraltı otoparkı (Bu otopark daha sonra Şerafeddin Camisi’ ne zarar verebileceği düşüncesi ile iptal edilmiştir),
· Özel Proje Alanı 5: Hükümet Konağı batısında, Altanbey Sokak ile Mevlana Caddesi arasında yaklaşık 220 araçlık bir yeraltı otoparkı (Mimari projeleri hazırlanmış ancak daha sonra iptal edilmiştir),
· Özel Proje Alanı 6: Asri Camii arkası, İplikçi Camii batısı, Emir Pervane, Karahöyük ve Ahuveyn Kardeşler Sokaklar ile çevrelenen ve kamulaştırması tamamlanmış alanda, yaklaşık 55 araçlık bir yeraltı otoparkı (inşa edilmiştir),
Oluşturularak merkezdeki otopark gereksiniminin çözülmesi öngörülmüştür.
· Mevlana Çarşısı altındaki büyük yeraltı otoparkının yetersiz kullanımın önlenmesi amacıyla, zemin altından Mevlana Külliyesine bağlanması öngörülmektedir.
· Piri Mehmed Paşa külliyesi kuzeyinde, Hacı Ali Ağa Han Çevresi koruma amaçlı planda “Hanlar Bölgesi” olarak tasarlanan ve daha sonra Piri Mehmet Paşa Çarşısı inşa edilen kesimin altında bir yeraltı otoparkı planlanmış ve uygulanmıştır.
· Karatay Belediyesi güneyde Şerefoğu ve Altın Çeşme Sokakları tarafından çevrelenen adada, 4 katlı otoparkı tamamlayarak hizmete açmıştır. Bu otoparkın Hükümet Meydanının güney kesiminde yer alan Kapu Camii çevresindeki geleneksel çarşı / arasta kesiminin otopark ihtiyacını karşılaması öngörülmüştür.
· Ayrıca kuzeyde, Karatay Belediyesi tarafından İstanbul Caddesi üzerinde de bir katlı otopark yapımı için kamulaştırma çalışmaları tamamlanmış, ancak daha sonra yapımından vazgeçilmiştir.
Belediye yetkilileri tarafından bu otoparkların ağırlıklı olarak merkezde çalışan işyeri sahipleri tarafından kullanılmasının düşünüldüğü belirtilmektedir. Tarihi Kent Merkezine ulaşımın RTTS, bisiklet ve yaya ağırlıklı olarak planlandığı ve “Mevlana Promenatı” nın kesitinin buna uygun olarak yeniden ele alınması gerektiği Koruma Planı’nda vurgulanan başlıca hususlardır.
b. Gereğinde servis yolları:
Gereğinde servis yolları; Mevlana Promenatı uygulanarak arasta ve çevresi yayalaştırıldığında bu sistemin işlerliğini destekleyecek yollar olarak planlanmıştır. İstanbul Caddesi, Tevfik Paşa Caddesi, Vali Muammer Sokak (Hükümet Konağı Arkası), Babalık Sokak belirli saatlerde hizmet verecek (saat 19.00 sonrası ile 7.00 öncesinde) gereğinde servise açılacak ulaşım aksları olarak düşünülmektedir.
Bu cadde ve sokakları denetimli olarak (ağır vasıtalar hariç), çöp kamyonu, gıda servisleri ve benzeri servis amaçlı diğer araçlar kullanabileceklerdir. Acil durumlarda ise itfaiye, cankurtaran gibi acil hizmet araçlarının günün her saatinde girebileceği şekilde düzenlemeler yapılması öngörülmektedir [9].
Gereğinde Servis Yolları’na; düzgün yontulmuş (üretilmiş) ve derzsiz döşenmiş Arnavut kaldırımı veya parke taş döşenmesi, asfalt ya da beton ile kaplanan sokakların, ortadan akışlı parke taş kaplama haline dönüştürülmesi önemli bir plan kararıdır.
c. Düzenlenecek Yaya ve Bisiklet Yolları (PROMENAT)
Koruma Planlaması çalışmalarının önemli amaçlarından biri Alâeddin tepesi ile Mevlana Külliyesi arasının yayalaştırılmasıdır. Daha önceki İmar Planları’ nda bu kararın bulunduğu görülmektedir.
Günümüzde geliş ve gidiş (çift iz) olarak trafiğe açık olan bu “Kent Omurgası” güzergâh yaya trafiğine ayrılmış, bu aksa paralel olarak, kuzeyinde ve güneyinde açılması öngörülen iki adet toplayıcı yol ile bir merkez ringi oluşturulması öngörülmüştür. Bu ring, ışınsal gelişen kentin, çevresinden geleneksel merkeze daha kolay ulaşımı sağlayacaktır. Mevlana Promenatı üzerinde batı-doğu doğrultusunda aynı zamanda“Bisiklet Özel Yolu” yer alması da önemli bir Koruma Planı karardır.
Geleneksel Konya Çarşılarının yoğunlaştığı “Arasta/Bedesten”kesimi, Aziziye, Kapu, İplikçi ve Şerafeddin Camii çevreleri “KENTSEL TASARIM ALANLARI” olarak düşünülmüş, bu alanların yaya ağırlıklı, geleneksel kent mekânlarının sergilendiği bir bölge haline dönüşmesi öngörülmüştür.
Koruma Planı’ na göre düzenlenecek ana yaya aksları:
· Mevlana Promenatı: Mevlana Caddesi boyunca Alâeddin Tepesi ve Alâeddin Külliyesi’ni, İplikçi Camii, Şerafeddin Camii, Hükümet Konağı ve Mevlana Enstitüsü aracılığıyla Selimiye Camii’ne ve Mevlana Külliyesi’ne bağlayan ana yaya aksıdır.
· Aziziye Promenatı: Katlı Otopark’tan başlıyarak, Kapu Camii, Aziziye Camii, Selimiye Camii gibi önemli anıtsal yapıları birbirine bağlayan ana yaya aksıdır.
· Dülgerler Promenatı: Sulu Han, Buğday Pazarı vb önemli tarihsel hanları, Mecidiye Han ve Kapu Camii’ne bağlayan ana yaya aksıdır.
Bu akslar özel plan ve projeler ile düzenlenecek ve tamamen yayaya ait olacak yaya akslarıdır.
Koruma Planı’ na göre düzenlenecek başlıca yaya bölgeleri:
· Geleneksel Bedesten/Arasta Kesimi Yaya Bölgesi,
· Mahkeme Hamamı ve Şerafeddin Camii Çevresi Yaya Bölgesi,
Kentsel Tasarım Alanları; özel projeler ile düzenlenecek ve acil durumlar dışında araç girmeyecek yaya bölgeleridir.
Yaya akslarına ve düzenlenecek yaya bölgelerine ilişkin 1/500 ya da 1/200, 1/50....1/1 (detaylar) ölçekli “Kentsel Tasarım”, “Peyzaj” ve “Kent Mobilyası” projeleri hazırlanması önerilmektedir.
Yaya aksları ve bölgelerinde öncelikle altyapı (atık su, içme suyu, elektrik, doğalgaz, tele iletişim) sorunlarını çözmeye altyapı projeleri hazırlanacak ve/veya kentsel tasarım projeleri ile birlikte hazırlanacaktır. Yangın önlemi için zemine yangın suyu için ayrı bir sistem döşenmesi ve uygun konumda yangın muslukları konulması gerekli ve önemli görülmektedir. Belediye yetkilileri ile yapılan görüşmelerde yangın konusunun özellikle kumaş, giyim eşyası, ayakkabı ağırlıklı ticari bölge olan Arasta kesiminde büyük önem taşıdığı belirtilmiştir.
II.3.3. KENTSEL TASARIM ALANLARI (ÖZEL PROJE ALANLARI)
II.3.3.1. TARİHSEL TİCARİ KENTSEL SİT ALANI / BEDESTEN DÜZENİNİN KORUNACAĞI ALAN (ARASTA KESİMİ) KORUMA AMAÇLI KENTSEL TASARIM PROJESİ
Koruma Planı uyarınca Arasta Kesimi olarak anılan ve “Geleneksel Bedesten Düzeninin Korunduğu Alanda“, Koruma Amaçlı Bir Kentsel Tasarım projesinin hazırlanması gereklidir. İmar İşleri Dairesi Başkanlığı “Konya Tarihsel Kent Merkezi Koruma Amaçlı Kentsel Tasarım Projesi” hazırlanmasını Aralık 2000 tarihinde başlatmıştır [10].
Aziziye Camii, Kapu Camii ve çevresini içeren alanda 1/200 ölçekli Koruma Amaçlı Kentsel tasarım Projesi ve raporu hazırlanmış ve Konya K.T.V. Koruma Kurulu’na iletilmiştir [11].
İmar İşleri Başkanlığı’na Konya Tarihsel Kent Merkezi Koruma Amaçlı Kentsel Tasarım Projesi kapsamında yapılan kentsel tasarım çalışmaları sunulmuştur [12].
Bu Proje yanı sıra tüm sit alanlarını ve yapılan koruma amaçlı planları ve projeleri bütünleştirilecek bir çalışma hazırlanmıştır. Bu çalışmada “Piri Mehmed Paşa Koruma Planı”, “Mevlana Çevresi Düzenleme Projesi”, “Tarihi Kent Merkezi Koruma Planı”, “Alâeddin ile Mevlana Arası Yayalaştırma Projesi” ve “Hükümet Meydanı Kentsel Tasarım Projesi”, “Arasta Kesimi Kentsel Tasarım Projesi” birleştirilerek, gerçekleştiğinde nasıl olacağını gösteren 1/500 ölçekli bir maket hazırlanmıştır [13].
Bu Proje yanı sıra tüm sit alanlarını ve yapılan koruma amaçlı planları ve projeleri bütünleştirilecek bir çalışma hazırlanmıştır. Bu çalışmada “Piri Mehmed Paşa Koruma Planı”, “Mevlana Çevresi Düzenleme Projesi”, “Tarihi Kent Merkezi Koruma Planı”, “Alâeddin ile Mevlana Arası Yayalaştırma Projesi” ve “Hükümet Meydanı Kentsel Tasarım Projesi”, “Arasta Kesimi Kentsel Tasarım Projesi” birleştirilerek, gerçekleştiğinde nasıl olacağını gösteren 1/500 ölçekli bir maket hazırlanmıştır [13].
MAKET FOTOĞRAFI 1: KONYA TARİHSEL KENT MERKEZİ KORUMA PLANLARI (Maket-1/500) (Proje Tasarım; Mehmet Tunçer, UTTA Planlama, Projelendirme LTD. ŞTİ., )
Arasta Kesimi Kabul Komisyonu, birtakım düzeltme ve ilave isteklerde bulunmuş, Arasta Kesimi Koruma Amaçlı Kentsel Tasarım Projesine ilişkin İnceleme Raporu doğrultusunda gerekli düzeltme ve eklentiler hazırlanmıştır [14].
Kabul Komisyonu II. İnceleme Raporu doğrultusunda gerekli düzeltme ve eklentilerden sonra istenen değişiklikleri içeren rapor, proje eki ve detaylar gönderilmiştir [15].
Ağustos 2001 başında Belediye tarafından uygun bulunan projeler görüş için Koruma Kurulu’na gönderilmiştir. Proje içindeki alt bölgelere ilişkin kararlar aşağıda özetlenmiştir.
KENTSEL TASARIM ALANI I - AZİZİYE CAMİİ ÇEVRE DÜZENLEMESİ
Aziziye Camii, ilk olarak 1676 yılında inşa edilmiş, 1867 yılında Sultan Abdülaziz adına yeniden yapılmıştır. Son cemaat mahallinden sonra girilen harim kare planlıdır ve pandantifli bir kubbe ile örtülmüştür.
Fotoğraf 13. TARİHİ TİCARET MERKEZİ İÇİNDE AZİZİYE CAMİİ
Koruma Planında Cami doğu tarafında düzenlenmiş olan park ve şadırvanla birlikte ele alınarak 1/500, 1/200...1/1 ölçekli meydan düzenleme projeleri yapılması kararı verilmiştir. Konya Tarihi Ticari Kentsel Sit Alanı, Bedesten Düzeninin Korunacağı Alan (Arasta Kesimi) Koruma amaçlı Kentsel Tasarım Projesi’ nde bu kesim ele alınarak yaya mekânı olarak düzenlenmiştir.
Fotoğraf 14. AZİZİYE CAMİİ 20.yy BAŞINDA (Kaynak: Haşim Karpuz)
Aziziye Camii’ne cephesi olan yapılarda, geleneksel Konya Mimarisi özelliklerine uyumlu cephe ve vitrin düzenlemeleri yapılacaktır. Cami güneyinde bir havuz ve oturma mekânları, arkadlı yürüyüş yolu düzenlemesi hazırlanmıştır.
KENTSEL TASARIM ALANI 2 - KAPU CAMİİ ÇEVRE DÜZENLEMESİ
Çarşı Camii olarak da adlandırılan Kapu (Kapı) Camii 1658 yılında yaptırılmış, 1811 yılında yenilenmiş, daha sonra yanmıştır. Bugünkü cami 1868 yılında yeniden yaptırılmıştır. Konya'daki ahşap ayaklı ve kırma çatılı önemli örneklerden birisidir.
FOTOĞRAF 15. TARİHİ TİCARET MERKEZİ İÇİNDE KAPU CAMİİ (MAKET)
(Proje Tasarım; Mehmet Tunçer, UTTA Planlama, Projelendirme LTD. ŞTİ., )
Koruma Planı’nda Kapu Camii önünde daha geç dönemde yapılmış bulunan Şadırvan ve geleneksel kent merkezi dükkân tipi olan tek katlı beşik çatılı, kerpiç malzemeyle yapılmış yapıların, Kentsel Tasarım Alanı kapsamına alınarak düzenlenmesi öngörülmüştür. Daha önceleri cami avlusunda kurulmakta olan bitpazarının buradan kaldırılması ile, bu kesimin kamuya yönelik olarak düzenlenmesi daha kolaylaşmıştır.
Kapu Camii; batı ve güney tarafında düzenlenmiş olan oturma yerleri ve şadırvanla birlikte ele alınarak 1/500, 1/200...1/1 ölçekli meydan düzenleme projelerinin yapılması da Koruma Planı kararıdır. Geleneksel doku ve cami mimarisi ile uyumlu, kentsel tasarım, peyzaj, kentsel dış mekân öğeleri tasarım projeleri Arasta Kesimi Kentsel Tasarım Projesi’ nde hazırlanmıştır.
FOTOĞRAF 16. KAPU CAMİİ VE ŞADIRVANI ÖZGÜN HALİ
Kapu Camii’ne cephesi olan yapılarda da, geleneksel Konya Mimarisi özelliklerine uyumlu cephe ve vitrin düzenlemeleri yapılması öngörülmektedir. Bu yapılarda günümüzde yer alan geleneksel el sanatları üretim ve satış ünitelerinin özgün işlevlerinin (ayakkabıcı, zücaciye, ahşap işleri vb) korunmasına ve geliştirilmesine özen gösterilmelidir.
KENTSEL TASARIM ALANI 3 - HÜKÜMET MEYDANI DÜZENLEMESİ
Günümüzde de Valilik Konağı (Hükümet Konağı) olarak kullanılan anıtsal yapının yapımına 1883 tarihinde Vali Sait Paşa tarafından başlanılmış, Sururi Paşa zamanında tamamlanmıştır (1887). Bina üç katlı, 30 odalı, içinde mescidi olan bir kamu yapısıdır. Cephelerde giriş revakı, köşe ve pencere dönemin barok üslubunu yansıtır.
Fotoğraf 17. HÜKÜMET KONAĞI VE MEYDANI DÜZENLEME ÖNCESİ
(Foto: M.Tunçer)
FOTOĞRAF 18. 20 YY. BAŞINDA HÜKÜMET KONAĞI VE ARASTA KESİMİ
(Kaynak: Haşim Karpuz)
(Kaynak: Haşim Karpuz)
Hükümet Konağı doğusunda inşa edilen yeraltı çarşısı (Kuyumcular Çarşısı) üstü, Mevlana Promenatı ile bütünleşecek şekilde bir “Kent Meydanı” olarak düzenlenmesi öngörülmektedir. Bu meydan aynı zamanda ileride RTTS durak noktası olarak kullanılacaktır. Günümüzde çeşitli törenlerin, anma toplantılarının, kentsel aktivitelerin yapılmasına yönelik olarak düzenlenmiştir. Gereğinde servis yolu olarak düzenlenmiş olan Tevfik Paşa caddesinin uzantısı olan otoparkın ise Hükümet Konağı’na protokol amaçlı servis vermesi öngörülmüştür.
MAKET FOTOĞRAFI 2: HÜKÜMET MEYDANI DÜZENLEME ALANI MAKETİ (1/500)
PLAN 2: KENT MEYDANI (HÜKÜMET MEYDANI VE KAYALIPARK ÇEVRESİ) DÜZENLEME PROJESİ
(Proje Tasarım; Mehmet Tunçer, UTTA Planlama, Projelendirme LTD. ŞTİ., )
Koruma Planı’ nda; Hükümet Konağı önündeki meydanın, Kuyumcular Yeraltı Çarşısı girişi tarafında düzenlenmiş olan oturma yerleri ile birlikte ele alınarak 1/500, 1/200...1/1 ölçekli meydan düzenleme projelerinin yapılması öngörülmüştür. Geleneksel doku ve Hükümet Konağı mimarisi ile uyumlu, kentsel tasarım, peyzaj, kentsel dış mekân öğeleri tasarım projeleri hazırlanarak uygulanmıştır.
KENTSEL TASARIM ALANI 4–5–7: HÜKÜMET MEYDANI ÇEVRE DÜZENLEMESİ
Konya Büyükşehir Belediye Başkanlığı tarafından “Konya Kent Merkezi, Kayalı Park ve Şerafettin Camii Çevre Düzenlemesi ve Yeraltı Garajı Mimari Projesi” kentsel tasarım ve bitkisel tasarım projeleri (1/200, 1/50..1/1 ölçekli), 1998–1999 yılları arasında hazırlanmıştır [16](Bkz. Plan 2 - Maket Fotoğrafı 2).
Bu proje; daha önce Koruma Amaçlı İmar Planı ile belirlenen Özel Proje Alanları’ ndan (ÖPA-Kentsel Tasarım Alanı) 4,5 ve 7 No. lu alanların tümünün bütüncül olarak ele alınmasından oluşmuştur.
Bu alanlar:
· ÖPA 4: Şerafeddin Camii Yeraltı Otoparkı ve Kent Meydanı düzenlemesi,
· ÖPA 5: PTT önü, Kayalıpark düzenlemesi,
· ÖPA 7: Mahkeme Hamamı ve Şerafeddin Camii Çevre Düzenlemesi.
Düzenleme öncesinde Şerafeddin Camii yanı, Mahkeme Hamamı ile Vakıflar Bölge Müdürlüğü ve Yapı Kredi Bankası arasındaki açık alan yoğun olarak açık otopark olarak kullanılmaktadır (Fotoğraf 19).
(lokanta, bürolar vb) belirli bir mekân tanımlamaktaysa da herhangi bir özellik göstermemektedir. Düzenleme öncesinde, bu kesim açık pazar (bitpazarı) olarak kullanılmaktaydı. Var olan ve gelecekteki otopark gereksiniminin karşılanması, “Mevlana Promenatı” nın gerçekleşmesini sağlamaya yönelik
FOTOĞRAF 19. DÜZENLEME ÖNCESİ ŞERAFEDDİN CAMİİ ÇEVRESİ
olarak bu kesimde de 80 araçlık bir yeraltı otoparkı projelendirilmesi ve
bunun bir katının da yeraltı çarşısı olarak kullanılması öngörülmüştür. Bu otoparkın üzeri de, Hükümet Meydanı ile ilişkileri kurularak “Kent Meydanı/Kültür Meydanı” olarak düzenlenecektir. Ancak, bu yeraltı otoparkı plan onama sürecinde Vakıflar Bölge Müdürlüğü’nün Şerafeddin Camisine ve diğer vakıf eserlerine zarar verebileceği gerekçesi ile itirazı nedeni ile plandan kaldırılmıştır.
FOTOĞRAF 20: 1950’Lİ YILLARDA HÜKÜMET KONAĞI, ŞERAFEDDİN CAMİİ VE ALÂEDDİN CADDESİ (Kaynak: Haşim Karpuz)
Bu kesimde de; Mahkeme Hamamı, Ali Efendi Kütüphanesi, Şerafeddin Camii ile birlikte ele alınarak 1/500, 1/200...1/1 ölçekli meydan düzenleme projeleri yapılmıştır (Bkz. Plan 2-Maket Fotoğrafı 2) .
Bu kesimdeki Vakıf eserler ile uyumlu, kentsel tasarım, peyzaj, kentsel dış mekân öğeleri tasarım projeleri hazırlanmış uygulama başlatılmıştır. Bu kesimin planlama, projelendirme ve uygulama süreci aşağıda kapsamlı olarak verilmektedir.
UYGULAMA SÜRECİ: KAMUNUN YAKLAŞIMLARI ve KARŞILAŞILAN SORUNLAR
Hükümet Meydanı ve Kayalı Park Uygulama Projeleri 1997 – 1999 yılları arasında hazırlanmış ve 2001 yılı ortalarında uygulanmaya başlamıştır. Bu proje sürecinin incelenmesi koruma ile ilgili kamu kuruluşlarının, özellikle Yerel Yönetimlerin, plan ve proje arkasında politik destek bulunmasına rağmen uygulama yapmasında karşılaştığı zorlukları, engelleri göstermesi bakımından önem taşımaktadır.
Konya K.T.V. Koruma Kurulu projeyi görüştükten sonra aldığı kararda, Projenin ilke olarak uygun bulunduğunu ve uygulamaya esas olacak diğer ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının görüşlerin alınmasını istemiştir [17].
Bu karar uyarınca; Büyükşehir Belediyesi tarafından İl Kültür ve Vakıflar Bölge Müdürlüğü, Elektrik Dağıtım Şirketi (MEDAŞ) ve Türk Telekom Konya Başmüdürlüğü’nden görüş istenmiştir. Bu görüş, tescilli Şerafettin Camii, Ziraat Bankası, Eski Postane Binası, Hacı Hasan Camii, Hükümet Konağı, Yapı Kredi Bankası, Ali Efendi Kütüphanesinin de yer aldığı tarihsel kentsel sit alanı ve kent meydanı düzenleme projesinin uygulanmasına esas olmak üzere istenmiştir.
Konya Müze Müdürlüğü; söz konusu alanlar ve ilgili düzenleme projesini inceleyerek ve aşağıdaki görüşleri geliştirmiştir [18]:
“Çeşitli uygarlıklara beşiklik etmiş Konya ‘ nın bugünkü Kent Meydanı çekirdeği Anadolu Selçuklular devrinde atılmıştır. Gelişmesini Osmanlı döneminde de sürdüren tarihsel kent merkezindeki anıtsal yapıların tümü bu dönemlere aittir. Zaman içerisinde bir kısmı çeşitli nedenlerle yok olan, özellik arz eden bu yapıları toprak altından kısmen de olsa ortaya çıkarmak, gerekirse ihya etmek koruma ve çevre bilincinin geliştiği zamanımızda kültürümüze sahip çıkmagörevimiz olduğu kanaatindeyiz”.
Bu alanda yakın tarihte yok olan yapılar için belgelere ve kaynaklara baktığımızda;
1. ZİYAİYE MEDRESESİ: Şerafettin Camii’ nin batı yönünde idi. 1228 H. (
FOTOĞRAF 22. YIKILAN ZİAİYE MEDRESESİ
2. ŞEYH ŞERAFETTİN TÜRBESİ: Şerafettin Camii’ nin kıble duvarına bitişikti. Şerafettin Camisinin ilk banisi 13. yüzyılda Şeyh Şerafettin’ dir. Bu kişinin ayrıca Şerafettin Camii’ nin güney yönünde bir de türbesi varken, türbe 1925 yılında Konya Belediyesi’ nce istimlâk edilerek yıktırılmıştır.
3. ULVİ SULTAN MESCİDİ VE TÜRBESİ: Konya Hükümet Konağının batısında idi. Mescit ve bitişiğindeki türbe 1924 yılında meydanı genişletmek amacıyla yıktırılmıştır. Mescidin kurşuni renk, yekpare mermerden oyulmuş mihrabı da Konya İnce Minare Taş Eserleri Müzesi’nde bulunmaktadır. Mescit ve türbe bugün Konya’ da örnekleri bulunan klasik Selçuklu Devri mimari tarzında tahminen 13. yy sonlarında yaptırılmıştır (Bkz. Fotoğraf 23).
4. NİZAMİYE MEDRESESİ: Alâeddin Tepesi doğu yönünde Belediye Sarayı (İş Bankası) bitişiğinde idi. Selçuklu emirlerinden Nizamüddin Ali tarafından Hicri 635 (1237 M .) yılında yaptırılmıştır. Mimarı Kelük bin Abdullah’ tır.
5. İRFANİYE MEDRESESİ: Şerafettin Camisinin doğusunda idi. 1810 - 1820 yıllarında Konya’ dan müftü olan Hadimli Ahmet Efendi tarafından yaptırılmıştır. 1929 yılında yıktırılmıştır.
6. EBU BEKİR SAMİ PAŞA MEDRESESİ VE CAMİİ: Alaeddin Caddesi üzerinde idi. H. 1262 (1845) yılında Konya Valisi Ebu Bekir Sami tarafından yaptırılmıştır. Medrese ve camii 1924 yılında Konya Belediyesince yıktırılmıştır.
“Yukarıda bahsedilen yapılar, yok olan ancak yerleri bilinen ve bugün meydan ve yol altında kalmış olması nedeniyle yapılacak sondaj ve kazı çalışmalarıyla temelleri ya da kısmen yapısı ortaya çıkarılacak kültür varlıklarıdır. Bunlardan başka bugünkü mevcut imarı tamamlanmış ve yapıların altında kalmış olan yok olan varlıklar dikkate alınmamıştır.”
Sonuç olarak; Ulvi Sultan Türbesi yerinde, 1954 yılında Mehmet ÖNDER tarafından kazı yapılarak yeri tespit edilmiştir. Mescidin temellerinin ortaya çıkarılması, Şerafettin Camii türbesinin yapılacak kazı ile yerinin tespit edilerek bugünkü mevcut zemin kotu hizasında yükseltilmesi, her iki yapının da yerinin yeşil alan olması yapılacak kazı çalışmasını kolaylaştıracaktır.
Diğer yapıların ise alanda yapılacak hafriyatlar esnasında kontrol edilmesi herhangi bir kültür varlığına rastlanılması durumunda hafriyatın ve inşai müdahalenin durdurularak Konya Müze Müdürlüğü raporu doğrultusunda konunun Koruma Kurulunda değerlendirilmesi uygun olacağı belirtilmektedir.
“Şerafettin Camii önündeki yeraltı tuvaleti yeniden ıslah edilerek üstüne camii ile uyumlu bir şadırvan önerilmektedir. Mevcut şadırvan camiiyle uyumlu olduğu görüşü ile projelendirilerek ve kurul kararıyla buraya taşınabilir. Ancak mevcut şadırvanın kaldırılarak yeni bir şadırvanın yapılmasının buradaki uyumu bozacağı düşünülmektedir. Projede yer alan PTT önü yeraltı otoparkı; hem bu alanda bir kaç adet otoparkın olması, hem alana yoğunluk getirmesi, hem de önerilen işlevin gerçekçi olmaması ve plan raporunda da “Görüntüyü kesecek”’ diye açıklandığı gibi görüntü bozukluğu oluşturabileceği sebebiyle uygun olmadığını düşünmekteyiz.”
Konya Kent Meydanı Düzenleme Projesi, Konya Vakıflar Bölge Müdürlüğü teknik elemanları tarafından da incelenip görüş verilmiştir.
Bu görüşte:
“ Vakıflar Bölge Müdürlüğü sorumluluk alanı içerisinde yer alan tescilli Şerafettin Camii, Mahkeme Hamamı, İplikçi Camii, Ali Efendi Kütüphanesi, Hacı Hasan Camii’ ninde bu projede yer alması nedeniyle Büyükşehir Belediye Başkanlığının ilgi yazısı ekinde gönderilen proje incelendiğinde;
1. Mahkeme Hamamı çevresinde yapılacak çevre dükkanlara ait kurul onaylı projenin Kent Meydanı düzenleme projesinde işlenmesi,.
2. Şerafettin Camii batı tarafında varlığı bilinen Ziyayiye Medresesi’ ne ait temeller ile Camii kıble cephesinde yer alan türbeye ait temellerin yapılacak çalışmalar sırasında ortaya çıkarılarak, Şerafettin Camii kıble tarafının mezarlık alanı olarak düzenlenmesi,.
3. Şerafettin Camii batısında yer alan mevcut şadırvanın, yerine işlenmesi,
4. Hükümet binasının batı tarafında varlığı bilinen Ulvi Sultan Mescidi ve Türbesine ait temellerin çıkarılarak yerlerinin belirlenmesi,
5. Tescilli binaların çevresinde zamanla yükselen yol kotunun orijinal su basman ve eşik kotlarına göre indirilerek (Şerafettin Camii ve Mahkeme Hamamı çevresi ) düzenlemelerinin yapılması,
6. Ali Efendi Kütüphanesi çevresinde Kasım Halife Vakfına ait mevcut dükkânların projede yıkılarak mülkiyet sınırları dikkate alınmadan Şerafettin Camii Arastası adı altında düzenleme yapıldığı, bu vakfın akarının kesilmemesi için mülkiyet sınırlarına göre ticari düzenleme yapılması,
7. Bu düzenleme içinde yer alan binalara ulaşımı sağlayacak araç giriş - çıkış düzenlemelerinin yapılması,
8. Tamamen tarihsel bir bölge olan bu alandaki düzenleme ve çalışmalarda tarihsel araştırmalar yapılarak çıkabilecek diğer tarihsel eser kalıntılarının korunması, tescilli PTT binasının önüne yapılmak istenen yeraltı otoparkının yapılmasının tarihsel çevreye zarar verebileceği, ulaşımda problem yaratacağı ve çalışmaların bilimsel kazı ve araştırma esaslarına göre yapılmasının,
Karatay ile Meram Belediyesi sınırları içinde; Tarihsel Kentsel Sit Alanında kalan Kent Meydanının Düzenleme Projesi ile ilgili Konya Elektrik Dağıtım Şirketi olan MEDAŞ’ tan şirketi ilgilendiren hususlarda görüş alınmıştır.
Bu görüşte ise; “....yapılan düzenleme projesi içerisinde şirketimize ait Şerafettin trafosu ile yer altı irtibat kablolarının bulunduğu tespit edilmiştir. Bu itibarla Şerafettin trafo binasının kaldırılabilmesi için; beslediği alanın enerji gereksiniminin karşılanabilmesi açısından alternatif bina yerinin tahsisi ile yer altı kablolarının geçişinde herhangi bir problemin oluşmaması açısından kablo kanallarının düşünülmesi uygun olacaktır” [20] denilmektedir. Bu konu yeraltı otoparkının iptalinde önemli bir etmen olmuştur.
Tarihsel Kentsel Sit Alanında Kent Meydanının Düzenleme Projesi ile ilgili olarak Türk Telekom Konya Başmüdürlüğünden de görüş alınmıştır. Bu görüşte; “....2-3 metre kota kadar inildiği görülmüş olup, projenin tatbikinde mevcut yer altı tesislerimize zarar verebileceği (Konak santralına ait, 14x1800 kapasiteli toplam 25200 abonesi olan kablolar ile Konak-Nalçacı santrallerini birbirine bağlayan fiber optik jonksiyon kablonun telefon görüşmesinin kesilmesi gibi) tespit edilmiştir. Yine söz konusu projede yapımı düşünülen yeraltı otoparkının girişi mevcut tesislerimiz ile çakışmaktadır. Bu nedenle, mevcut tesisler ve bulundukları kotlar açısından projenin yeniden değerlendirilmesi gereklidir ” [21].
Tüm bu görüşleri değerlendiren Büyükşehir Belediyesi yetkilileri başlangıçta yer altı ana bağlantı kablolarını askıya alarak yer altı otoparkını yapmayı düşünmüşlerse de, daha sonra PTT ana bağlantı hatlarının da bu kesimde PTT binasına ulaştığı belirlenince yapımdan vazgeçmişlerdir. Mimari projelerinin tamamlanmasına rağmen yeraltı otoparkı yapımından vazgeçilmesinin bir başka nedeni de bir sonraki bölümde ele alınacak olan Mahkeme kararıdır.
Bu Proje; Koruma Amaçlı İmar Planı’na yönelik olarak ileride mahkeme kararı sonucunda olabilecek değişikliklerin yapılması koşulu ile onaylanmıştır [22].
Nisan 1999 tarihinde Konya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından Konya Tarihsel Kent Merkezi Kent Meydanı Düzenleme Projesi uygun bulunmuştur. Ancak birkaç hususun kurulca tekrar değerlendirilmesine karar verilmiştir [23]. Ağustos 2001 tarihinde ise uygulamaya geçilmiştir.
“Konya, Tarihi Kent Merkezi Projesinde ilk çalışma başlatıldı. Otopark, minibüs ve taksi durağı olarak kullanılan alan; düzenleme çalışmaları için boşaltıldı. Tamamlandığında Türkiye'nin en büyük kent merkezlerinden birisi olma özelliğini taşıyacak olan Mevlana Caddesi Projesi bütün halk kesiminden de destek görüyor.
Tarihi Kent Merkezi projesi kapsamında araç trafiğine kapatılıp yaya trafiğine açılması planlanan Mevlana Caddesi projesi tamamlanarak hayata geçirildi. Proje kapsamında yaya yolu olarak düzenlenecek Mevlana caddesinde halkın istekleri ön planda tutuluyor [24]”.
Tarihi Kent Merkezi projesi kapsamında araç trafiğine kapatılıp yaya trafiğine açılması planlanan Mevlana Caddesi projesi tamamlanarak hayata geçirildi. Proje kapsamında yaya yolu olarak düzenlenecek Mevlana caddesinde halkın istekleri ön planda tutuluyor [24]”.
KENTSEL TASARIM ALANI 5 - PTT ÖNÜ YERALTI OTOPARKI VE KENT MEYDANI DÜZENLEMESİ
Planlama ve projelendirmenin sürdürüldüğü dönemde (1995 – 2000), otobüs, taksi ve dolmuş durağı olarak kullanılan PTT önünün, “Mevlana Promenadı” ile birlikte düzenlenmesi kararı Koruma Planı kararıdır. Bu kesimde; Hükümet Konağı, PTT, Ziraat Bankası gibi kullanımların ve geleneksel çarşı kesiminin günümüzdeki ve gelecekteki otopark gereksiniminin karşılanması, “Mevlana Promenadı” nın gerçekleşmesini sağlamaya yönelik olarak (Altanbey Sokak Mevlana Caddesi arasında) yaklaşık 220 araçlık bir yer altı otoparkının projelendirilmesi ve bunun iki katının da yeraltı çarşısı olarak düşünülmesi öngörülmüştür.
Bu otopark kentsel tasarım proje çalışmaları esnasında mimari uygulama ölçeklerine kadar projelendirilmiş, ancak daha sonra uygulanmasından vazgeçilmiştir. Bölüm III.3’ de bu çalışmalar detaylı olarak verilmektedir.
Bu otoparkın üzeri karşısındaki Şerafeddin Camii Meydanı ile ilişkileri kurularak
“Kent Meydanı/Kent Parkı” olarak düzenlenmesi hedeflenmiştir. Bu park/meydan aynı zamanda RTTS durak noktası olarak kullanılacaktır.
“Kent Meydanı/Kent Parkı” olarak düzenlenmesi hedeflenmiştir. Bu park/meydan aynı zamanda RTTS durak noktası olarak kullanılacaktır.
Bu kesimin; Vakıf eserler ve Erken Cumhuriyet Dönemi yapıları olan İplikçi Camii, PTT, Hacıhasan Camii ve Hükümet Konağı ile birlikte ile kentsel tasarım, peyzaj, kentsel dış mekân öğeleri tasarım projeleri hazırlanmış ve uygulanmıştır
(Bkz. Plan 2).
FOTOĞRAF 24 : PTT VE ZİRAAT BANKASI BİNALARI ÖNÜ DÜZENLEME ÖNCESİ (Fotoğraf M. İlçan)
KENTSEL TASARIM ALANI 6 - İPLİKÇİ CAMİİ ÇEVRE DÜZENLEMESİ VE YERALTI OTOPARKI
İplikçi Camii, 1201 yılından önce Ebul Fazl-Abdülcebbar tarafından yaptırılmıştır. Harim iki destek sırası ile üç sahne ayrılmıştır. 1332 yılında Hacı Ebubekr tarafından genişletilmiştir. Mihrabın sağ ve solundaki kanatlar yapılmıştır. Osmanlı döneminde yanmış ve daha sonra onarılmıştır. En son 1945 yılında onarılmış, 1953-59 yılları arasında Arkeoloji Müzesi yapılmıştır. İplikçi Camii bahçesine ilişkin bir çevre düzenleme projesi Konya KTVK Kurulunda uygun bulunmuştur. Cami bahçesinin genişletilmesine yönelik kamulaştırma ve uygulamalar sonuçlanmıştır.
FOTOĞRAF 25 : İPLİKÇİ CAMİİ
Asri Camii arkası, İplikçi Camii batısı, Emir Pervane, Karahöyük ve Ahuveyn Kardeşler Sokaklar ile çevrelenen ve kamulaştırması tamamlanmış alanda, yaklaşık 55 araçlık bir yeraltı otoparkı planlanmış ve uygulanmıştır.
Cami karşısında kamulaştırılarak düzenlenmiş bu alana yeraltı otoparkı ve çarşısı önerilmiştir. Karatay Belediyesinin bu kesimde katlı otopark yapımını düşündüğü öğrenilmiştir. Ancak, bu kesimde yerin altının kullanılması ve yüzeyin küçük bir açık alan olarak düzenlenmesinin daha uygun olacağı düşünülmektedir. Nitekim daha sonra katlı otopark yapımından vazgeçilmiş, yer altı otoparkı inşa edilmiş ve alan açık alan olarak düzenlenmiştir.
Bu kesim de; yakın çevre ile birlikte ele alınmış ve 1/500, 1/200...1/1 ölçekli meydan düzenleme projeleri yapılmıştır.
KENTSEL TASARIM ALANI 7 - MAHKEME HAMAMI VE ŞERAFEDDİN CAMİİ ÇEVRE DÜZENLEMESİ
Şerafeddin Camii; klasik Osmanlı camilerinin özelliklerine sahip bir yapıdır. Caminin yerinde ilk olarak XIII. yüzyıl ortalarında Şeyh Şerafeddin Mesud tarafından bir cami yapılmış olduğu bilinmektedir. 1636 yılında bugünkü cami Memi Bey tarafından inşa edilmiştir. Planı Selimiye camiine benzer. Harimi örten tek ana kubbe kıble yönünde bir yarım kubbe ile desteklenmiştir ve ana kubbe dört fil ayağına oturur.
Mahkeme Hamamıise; çifte hamam olarak 15. yüzyılın ilk yarısında Karamanoğlu II. İbrahim Bey zamanında yapılmıştır. Değişik zamanlarda yapılan onarımlarla günümüze gelmiştir. Her iki bölümün planı, haçvari dört eyvanlı köşeli hücreli tiptedir.
Bu kesimin de; Mahkeme Hamamı, Ali Efendi Kütüphanesi, Şerafeddin Camii ile birlikte ele alınarak 1/500, 1/200...1/1 ölçekli çevre düzenleme projeleri yapılması öngörülmüştür. Kent meydanı yanında bir park olarak düzenlenmesi ve bu kesimdeki Vakıf eserler ile uyumlu, kentsel tasarım, peyzaj, kentsel dış mekan öğeleri tasarım projeleri hazırlanması plan kararıdır. Var olan parktaki tüm ağaçların röleveleri çıkarılarak peyzaj projelerinde değerlendirilmiştir. Daha sonra hazırlanan “Kent Meydanı” projesi uygulanarak bu kısım Konya için gerekli olan bir yaya mekanı haline gelmiştir.
KENTSEL TASARIM ALANI 8 - MEVLANA KÜLLİYESİ VE SELİMİYE CAMİİ MEYDAN VE ÇEVRE DÜZENLEMESİ
Kültür Bakanlığı ile Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, 1993 yılında, "Mevlana Külliyesi Çevre Düzenleme Projesi" kapsamı içerisinde; Külliye'nin yakın çevresini içeren "Mevlana Külliyesi Mevzii Koruma İmar Planı" nı hazırlamıştır.
Bu çalışmada; Mevlana Külliyesi’nin yakın çevresi ile ilgili bazı acil kararlar alınmış, Konya KTVK Kurulu tarafından "Koruma Alanı" olarak belirlenen sınırlar içinde koruma amaçlı bir plan üretilmiştir.
Projenin amacı; "Konya'nın en önemli tarihsel ve dini merkezi olma niteliğine sahip Mevlana Külliyesi çevresindeki tarihsel dokunun korunması, güncel
Mevlana çevresindeki doku dönüşümleri kendi kendine bırakılmış, bu yöredeki proje tanımları yapılmadığı için alan canlılığını yitirmiştir. Uygulanan en önemli proje olan Külliye'nin kuzey ve doğusundaki yıkımlarda ise eski doku yok edilmiştir. Modern işlevleri içeren yeni merkez kuzeye doğru yönlendiği için kırsal kesime ve
düşük gelirlilere hizmet sunan merkez işlevleri yörede barınmayı sürdürmüşlerdir.
FOTOĞRAF 28. MEVLANA KÜLLİYESİ
FOTOĞRAF 29. MEVLANA KÜLLİYESİ
Mevlana Külliyesi ve çevresinde ise; Müze ve külliyeyi ziyaret edenlerin, otopark, dinlenme, tuvalet, abdest alma, gastronomi (yeme/içme), turistik alış veriş vb.
FOTOĞRAF 29. MEVLANA KÜLLİYESİ ARKASINDA BÜYÜK ORANDA YOK EDİLEN DERGÂH EVLERİ
Kültür Bakanlığı tarafından hazırlanan projenin günümüze kadar uygulama olanağı bulamaması nedeniyle sorunlar artarak büyümüştür.
Konya Tarihsel Kent Merkezi Koruma Planında bu kesim için hazırlanacak kentsel tasarım projesinin, “Tarihi Kent Merkezi Koruma Amaçlı İmar Planı” ile ulaşım ve fonksiyonel bağlantılarının mutlaka kurulması gerektiği vurgulanmıştır.
Bu Proje; öncelikle doğu kesimdeki yeni Mevlana Kültür Merkezi, batısındaki Mevlana Araştırma Merkezi, Mevlana Çarşısı ve yeraltı otoparkı, Piri Mehmed Paşa Külliyesi Çevresi Koruma Amaçlı İmar Planı ile birlikte ele alınmalı, yukarıda anılan sorunların çözümü için kapsamlı bir kentsel tasarım, peyzaj ve mimari projeye kadar giden düzenleme projeleri hazırlanmalıdır.
Mevlana Müzesini dini ve turistik/kültürel amaçlı ziyaret eden sayısı (yaya, otobüs, özel araç, taksi ile), bunun aylara dağılımı, yoğun zamanlar göz önüne alınarak ve yakın çevrenin potansiyeli de değerlendirilerek çözümler üretilmesi gerekmektedir.
Bu kesimdeki anıtsal eserler ile uyumlu, dinsel niteliği ile bağdaşan, “Mevlana düşüncesi ve felsefesine” saygılı bir kentsel tasarım, peyzaj, kentsel dış mekân öğeleri tasarım projeleri ile mimari projeler hazırlanarak uygulama yapılmalıdır. Var olan tüm ağaçların röleveleri çıkarılarak peyzaj projelerinde değerlendirilmelidir.
KONYA MEVLANA KÜLLİYESİ ÇEVRESİ MEVZİİ KORUMA İMAR PLANI
Mevlana Külliyesi Çevresi Koruma İmar Planı “Konya Mevlana Külliyesi Çevre Düzenleme Projesi” kapsamında tamamlanmış, tarihi sit alanının sınırlı bir bölümünü kapsayan bir projedir. Kültür Bakanlığı’ nın Orta Doğu Teknik Üniversitesinden talebi doğrultusunda, ODTÜ Mimarlık Fakültesi bünyesinde oluşturulan bir ekiple gerekli hazırlıklar tamamlanarak proje Kasım 1992 tarihinde başlatılmıştır [25].
- Projenin Tanımı Ve Sınırları
Çevre Düzenleme Projesinin kapsamı içerisinde; Külliye’ nin yakın çevresi ile ilgili bazı acil kararların üretiminin, bu proje ile birlikte ele alınması öngörülmüştür. Konya Koruma Kurulu’ nun “Koruma Alanı” olarak belirlediği sınırlar temel alınmak üzere proje kapsamında, bu alanla ilgili Mevzii Koruma imar Planı kararlarının üretilmesi istenmiştir[26].
Koruma alanı sınırları başlangıç oluşturmak üzere alan: 1/5000 ve 1/1000 ölçeklerinde incelenmiştir. 1/5000 ölçeğinde açılması planlanan yeni yol güzergâhları Nazım İmar Planı bünyesinde ele alınmıştır. 1/1000 ölçekte ise mevzi imar planı değişikliği ile sınırlanmıştır. 1/1000 ölçekli bu planda proje kapsamında ele alınması öngörülen tarihi dokunun sınırları arazi çalışmaları sonucunda belirlenerek, önerilmiş ve Nisan - Mayıs 1993 tarihinde Konya Koruma Kurulu ve T.C. Kültür Bakanlığı’ nca uygun bulunmuştur.
Planlama alan sınırları; Şehit Nazım Bey Caddesi, He-Be Çelebi Sokak, Aksaray Caddesi, Hacı Veyis Cami’ sini içerecek şekilde, Hacı Veyis Sokak, Kışla Yolu Caddesi, Türkmen Sokak, Topraklık Caddesi ve Durak Fakih Caddesi’ nden geçecek biçimde belirlenmiştir [27].
- Projenin Amacı ve Kapsamı
Projenin amacı, “Konya’nın en önemli tarihi ve dini merkezi olma niteliğine sahip Mevlana Külliyesi çevresindeki tarihi dokunun korunması, güncel sorunlarının çözümü, alanın Mevlana Külliyesi ve yeni yapılacak olan Mevlana Kültür Merkezi Projesi ile ilgili konum özelliklerinin değerlendirilerek buna ilişkin planlama kararlarının üretilmesi” olarak tanımlanabilir[28].
- Alanın Nazım İmar Plan Şeması İçindeki Yerinin Değerlendirilmesi ve 1/1000 Ölçekli Mevzii İmar Planı
Konya Mevlana Külliyesi Çevre Düzenleme Projesi’ nin başlangıç aşamasında alanın kent içindeki yeri irdelenerek sınırları tanımlanmış, buna bağlı olarak 1/1000 ölçekteki planlama kararları üretilmiştir. Tanımlanan planlama sınırları içinde, belirlenen koruma alanına ilişkin kararlar koruma planında üretilmiştir.
- Proje Alanının Kent İçindeki Yeri
1967 onanlı Konya İmar Planında Proje Alanına ilişkin olarak aşağıdaki kararlar bulunmaktadır:
1. Alâeddin Tepesi ile Mevlana Külliyesi arasındaki bağlantı yaya yoluna dönüştürülmekte, çevresindeki kullanımlar kültür, yönetim ve ticari işlevlerle desteklenmektedir.
2. Bu yaya aksı; Külliye ile Üçler Mezarlığı arasındaki eski Aksaray Caddesi’nde devam ettirilmekte, ancak belirsiz bir şekilde bitirilmektedir.
3. Mevlana Külliyesi doğuya doğru konut dokusunun yerine önerilen Kültür Merkezi ile bütünleştirilmektedir.
4. Yaya yolunu kucaklayan bölgede önerilen taşıt yolları kent merkezinden doğuya, çevre yoluna doğru uzanacak şekilde tasarlanmıştır.
1970 sonrasında Nazım Plan kararları doğrultusunda yeni kentin kuzeyde bilinçli bir şekilde geliştirilmesine bağlı olarak, mevcut kent kendi dokusu içinde dönüşmeye bırakılmıştır. O dönemde tarihsel dokuya ilişkin herhangi bir çalışma yapılmadığı için kentsel dönüşümler sağlıklı olmamış ve bu tür dokular tahrip olmuştur.
Diğer yandan kentin yeni gelişme alanları kuzeye doğru yönlendirildiği için Mevlana Külliyesi’ nin kuzey, doğu ve güneyindeki alanlarda daha düşük gelir grupları yerleşmiş, yeni kentsel rantların (getirim) oluştuğu bölgelere göre bu bölgeler canlılıklarını yitirmişlerdir.
Yollar boyunca ovaya doğru uzanan yapılaşmalar ve gerisindeki büyük bahçeli doku, imar planında konut mahalleleri olarak düzenlenmiştir. Böylece mülkiyet dönüşümleri de oluşmuştur. Ancak, kentin tarihsel özünü oluşturan Mevlana Külliyesi’ nin kuzeydoğu, doğu ve güneydoğusu, kuzeydeki gelişmelerle yarışamadığı için kararsız bir geçiş bölgesine dönüşmüştür.
· Proje Alanının Sorunları
Yakın çevredeki en büyük sorun, kentin en önemli odak noktasını oluşturan Mevlana Külliyesi’ nin kuzeydoğu, doğu ve güneydoğusunun bu öğenin varlığı ile çelişmesidir. Kentin kuzeye geliştirilmesi tarihsel doku açısından olumlu sonuçlar vermemiş, meydana gelen kısıtlı kentsel dönüşümler sağlıklı ve canlı bir çevre yaratamamıştır[29].
Daha sonra bu dönüşümü hızlandırmak ve düzenlemek için anayollar boyunca getirilen kat artırımları ile fiziksel ölçekteki blok önerileri, yatırımlar bu yöne kaymadığı için başarılı olmamıştır.
Alaeddin - Mevlana yaya aksını destekleyen kuşak yollardan kuzeydeki doku nedeniyle tümüyle açılamamış, daha sonra ilan edilen Sit Alanı nedeniyle belirli bir noktada durmuştur. Proje bağlamında bu yol yeniden ele alınmış ve koruma alanını en az zedeleyecek biçimde düzenlenmiştir.
Üçler Mezarlığı’nın varlığı yöredeki canlılığın oluşmaması açısından önemli bir sorunsal yaratmaktadır. Bu mezarlığın tarihsel kimliği ile yeni gömülerin sürdürülmesi arasındaki çelişmenin giderilmesi yönünde mutlaka çalışmalar yapılmalıdır.
Kuzeydeki gelişmelerde bilinçli politikalar yürütülürken, Mevlana çevresindeki doku dönüşümleri kendi kendine bırakılmış, bu yöredeki proje tanımları yapılmadığı için alan canlılığını yitirmiştir. Uygulanan en önemli proje olan Külliyenin kuzey ve doğusundaki yıkımlarda ise eski doku yok edilmiştir.
Sonuç olarak modern işlevleri içeren yeni merkez kuzeye doğru yönlendiği için kırsal kesime ve düşük gelirlilere hizmet sunan geleneksel merkez işlevleri yörede barınmayı sürdürmüşlerdir.
- Proje Alanının Potansiyelleri
Proje Alanı’ nı etkileyebilecek olası gelişmeler aşağıda özetlenmektedir:
1. Bu yöreden sorumlu Karatay Belediyesi’nin elindeki en büyük kültürel miras, Mevlana Külliyesi’ dir. Külliye ve çevresinde tanımlanan diğer Proje Alanları, bu Belediye’ nin Büyükşehir Belediyesi ile birlikte üzerinde titizlikle durması ve geliştirmesi gereken konulardır.
2. Mevlana’ nın yerel, ülkesel ve evrensel boyutlardaki önemi artarak sürmektedir.
3. Üçler Mezarlığı’ nın hemen kuzeyindeki eski askeri bölgede inşa edilen Mevlana Kültür Merkezi yerinde bir karardır ve kentin bu yöndeki canlılığını arttırıcı önemli bir etkendir.
4. Aleaddin - Tatlıcak tramvay hattı ile birlikte, Aleaddin - Mevlana - Kültür Merkezi yeni bir bütünlük oluşturabilecek kapasitededir.
5. Daha önce bir sorun olarak sunulan geleneksel tarihi merkez işlevleri, bilinçli politikalarla desteklendiğinde yöredeki ziyaretçilere önemli hizmetler sunabilecektir.
6. Kentsel coğrafya açısından, kentin sürekli olarak kuzeye gelişmesi beklenemez. Tarihi kentin çevresi daha uzun dönemlerde büyük bir olasılıkla canlılığına kavuşacaktır. Çünkü konum olarak merkeze yakındır. Ancak bu çerçevede oluşacak kentsel dönüşümlerin mutlaka bilinçli politikalarla düzenlenmesi gerekir.
- Proje Alanının Tanımı
Proje alanı, Konya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’ nun 18.11.1988 gün ve 322 sayılı kararı ile belirlenen Tarihi Sit Koruma Alanı’ nın bir bölümünü kapsamaktadır. Koruma Alanı; Mevlana Külliyesi ve bunun bahçesi olarak düzenlenen kamulaştırılmış alanı, Üçler Mezarlığı’ nı, Külliye’ nin güneyindeki ticaret ve konut, batısındaki tarihi ticaret ve kuzeyindeki konut dokularının bir bölümünü kapsamaktadır.
- Kararlar
Proje alanına ilişkin tespit ve değerlendirmelerin sonucunda; projenin amaçlarına uygun olarak kararların oluşturulmasında şu ilkeler benimsenmiştir [30]:
1. Alanda var olan korunacak değerleri ve doku özelliklerini korumak,
2. Mevzii İmar Planı (1993) kararlarını destekleyecek türde, yapı adaları ölçeğinde gerçekçi kararlar üretmek,
3. Mevlana Külliyesi’ nin odak noktası özelliğini kuvvetlendirmek, bunun için kuzey ve doğu yönlerdeki dokular ile daha güçlü ulaşım bağlantıları kurmak,
4. Korunacak yapılar için işlev değişimine olanak veren yeni potansiyeller yaratmak,
5. Alandaki kullanıcı grubunu yerinde tutmayı hedefleyen ve büyük ölçüde mülkiyet dönüşümleri öngörmeyen bir model geliştirmek,
6. Korunacak parsellerde yeni yapılanma hakları tanımlayarak; mülkiyet sahipleri açısından korumaya kaynak oluşturmak,
7. Mevcut dokunun çok dönüştüğü ve koruma gereklilikleri açısından referans oluşturamadığı durumlarda; mülkiyet sınırlarını gözeterek, parsellerin ulaşılabilirlik sorunu çözen bir tavır ile yeni yapı haklarını tanımlamak,
8. Mevcut dokunun özelliklerini yitirdiği; yapı erki ve düzeni açısından çok sorun barındıran yapı adalarında mülkiyet sorunları da var ise; yapı adasının konum özelliklerini ön plana çıkaran radikal müdahaleler yapmak [31].
KENTSEL TASARIM ALANI 9 - KARATAY KÜLLİYESİ ÇEVRE DÜZENLEMESİ
Karatay Medresesi; 1251 yılında Selçuklu emirlerinden Celaleddin Karatay tarafından yaptırılmıştır. Zaman içinde, bazı bölümleri yıkılmıştır. Ana planı; ortadaki avluya batıda tek bir eyvan açılmakta, köşelerde kubbeli odalar bulunmaktadır. Kuzey, güney ve doğu hücreleri beşik tonozla örtülüdür. Taç kapı yapının ekseninde değildir. Kubbeli odadan sonra orta avluya girilir. Ortada havuzu da olan avlu 12.10x12.00 m. ölçülerindedir. Kuzeybatı köşedeki kubbeli odada Celaleddin Karatay gömülüdür. Avlunun yan duvarları, yelpaze trompludur. Kubbesi çini mozaiklerle süslüdür. Portalde taş işçiliği (kakma) önemlidir. Kitabe kuşakları, geometrik geçmeler, panolar, mukarnaslı kapı kavsarası Selçuklu taç kapıların en olgun örneğini sergiler [32].
Koruma Planı Kararları uyarınca; Karatay Külliyesi çevre düzenleme çalışmalarının yapılması ve Kentsel Tasarım Alanı olarak değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu çalışma henüz yapılmamıştır. Bu kesimdeki anıtsal eserler ile uyumlu bir kentsel tasarım, peyzaj, kentsel dış mekân öğeleri tasarım projeleri ile mimari projeler hazırlanarak uygulama yapılmalıdır. Var olan tüm ağaçların röleveleri çıkarılarak peyzaj projelerinde değerlendirilmelidir.
Koruma Planı’ nda belirlenen; Kentsel Tasarım Projelerinin (ÖPA) hazırlanması sonrasında ilgili Kurum ve kuruluşların (Vakıflar Bölge Müdürlüğü, Konya Büyük Şehir Belediyesi, Müze Müdürlüğü, Karatay Belediyesi, Meram Belediyesi, Konya Valiliği, vd.) görüşü alınması ve Konya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından onaylanarak yürürlüğe girmesi kararı verilmiştir [33]. Projelendirme ve uygulama esnasında çevredeki anıtsal yapılara herhangi bir zarar verilmemesi esastır.
Adı geçen bütün “Özel Proje” lerin uygulanması esnasında yapılacak her türlü kazının Müze Müdürlüğü denetiminde yapılması, her hangi bir taşınır ya da taşınmaz, eser, buluntu, kalıntıya rastlanıldığı zaman yasal sürecin uygulanması Koruma Planı kararıdır. Projelendirme ve uygulama esnasında çevredeki anıtsal yapılara herhangi bir zarar verilmemesi esastır.
[1] Konya BŞB İmar İşleri D.Bşk.lığının Hesap İşleri D.Bşk.ına yazdığı 05.08.1996 gün, 1635 sayılı yazı.
[2] Kültür Bakanlığı, Konya Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu Müdürlüğü’nün 08.10.1996 gün, B.16,0.KTV.4.42.00.00/42.720/827 sayılı yazısı.
[3] Konya BŞB İmar İşleri D.Bşk.lığının 11/12/1996 gün, 2566 sayılı yazısı.
[4] Kültür Bakanlığı, Konya Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu’nun 20.02.1997 Tarih ve 288 Sayılı Kararı.
[5] Kültür Bakanlığı, Konya Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu’nun 13.03.1997 Tarih ve 290 Sayılı Kararı.
13 Konya Tarihi Kent Merkezi Koruma Amaçlı İmar Planı, “Araştırma Raporu”, Ekim 1996, UTTA Planlama, Projelendirme & Danışmanlık Ltd. Şti.
[6] “Konya Tarihsel Kent Merkezi Koruma Amaçlı İmar Planı” , “Araştırma Raporu”, UTTA Planlama Ltd., Ekim 1996.
[7] “Konya Ulaşım Ana Planı”, Ulaşım-Art Ltd. tarafından hazırlanmıştır.
[8] Konya Tarihi Kent Merkezi Koruma Amaçlı İmar Planı, “Araştırma Raporu”, Ekim 1996, UTTA Planlama, Projelendirme & Danışmanlık Ltd.
[9] Konya Tarihi Kent Merkezi Koruma Amaçlı İmar Planı, “Araştırma Raporu”, Ekim 1996, UTTA Planlama, Projelendirme & Danışmanlık Ltd.
[10] Konya Büyükşehir Belediyesi’nin 04/12/2000 gün, 2782 sayılı yazsı.
[11] UTTA Ltd., 01/09/2000 tarihli yazı.
[12] UTTA Ltd., 02/02/2001 tarihli yazı.
[13] Maket mimar Ziya TUNCAY tarafından hazırlanmıştır.
[14] 18/07/2001 gün, K.42.BŞB.3.02.1.01/2375/2743 sayılı Konya Büyükşehir Belediye Başkanlığı, İmar İşleri daire Başkanlığı yazısı.
[15] UTTA, 11/07/2001 tarihli yazı.
[16] UTTA’nın Büyükşehir Belediyesi’ne yazdığı 07/12/1998 tarihli yazı.
[17] Konya Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulunun 24.09.1999 Tarih ve 3616 Sayılı Kararı.
[18] Konya Valiliği, İl Kültür Müdürlüğünün 04.09.1999 gün ve 2481 sayılı yazısına cevaben Müze Müdürlüğünün yazdığı 24/12/1999 gün B.16.AMG.4.42.00.01/720-1329 sayılı görüş, hazırlayanlar; BENLİ Y., Arkeolog., KOYUNCU, M., Arkeolog.
[19] Konya Vakıflar Bölge Müdürlüğü’nün Büyükşehir Belediye Başkanlığının 25.10.1999 gün ve 2067 / 3603 sayılı yazısına cevaben yazdığı 05/11/1999 gün, B.02.1.VGM.1.16.00.04/062 42.00/3024 sayılı yazı, hazırlayanlar; KOCADAĞISTAN, Y., Mimar, GENÇ, İ., İnş . Müh.
[20] MEDAŞ (Meram Elektrik Dağıtım A.Ş.) Gn.Md.’nün Büyükşehir Belediyesine yazdığı 19/11/1999 gün, B.15.2.MEDAŞ.4.42.00.11/TSS.3.4749 sayılı yazı
[21] Türk Telekom Konya Başmüdürlüğü’nün Büyükşehir Belediyesine yazdığı 10/11/1999 gün, B.11.2.TTS.4.42.00.07/63412-E 5628 sayılı yazı
[22] UTTA’nın Büyükşehir Belediyesi’ne yazdığı 15/04/1999 tarihli yazı.
[23] Konya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu, Büro Müdürlüğü’nün 10/10/2000 gün, B.16.0.KTV.4.42.00.00/42.00.866/903 sayılı yazısı.
[24] “Tarihi Kent Merkezinde İlk Çalışma”, 2003, Konya Büyükşehir Belediye Açıklaması.
[25] Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi- Kültür Bakanlığı, Ağustos 1993, “Konya Mevlana Külliyesi Çevresi Mevzii Koruma İmar Planı Raporu”.
[26] Külliye Koruma Alanı, Konya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun 18.11.1988 gün ve 322 sayılı kararı ile belirlenmiştir.
[27] 30, 22, 24, 25, 26, 28, 27, 19, 18 Nolu adanın güney kısmı, 37,36 nolu adanın batı ucu ile 40 nolu yapı adalarını içermektedir.
[28] Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, “Konya Mevlana Külliyesi Çevresi Mevzii Koruma İmar Planı Raporu”, 1993.
[29] Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, “Konya Mevlana Külliyesi Çevresi Mevzii Koruma İmar Planı Raporu”, 1993.
[30]ODTÜ Proje Raporu, 1993, y.a.g.e.
[31] ODTÜ Proje Raporu, 1993, y.a.g.e., S.144-145
[32] KARPUZ, H., 1996, y.a.g.e.
[33] Konya K.T.V. Koruma Kurulu’ nun 24.09.1999 tarihli Kararı.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder